Genealogy of Mystical Experiences in Al-Mawāqif wa al-Mukhātabāt of Muhammad ibn ‘Abd al-jabbar Neffari

Authors

1 PhD student of Islamic Mysticism, University of Semnan, Semnan, Iran (reza.abasi@semnan.ac.ir)

2 Associate Professor, Iranian Institute of Philosophy, Tehran, Iran

Abstract

Neffari, the lesser known yet important mystic of the fourth century have used a special and complicated language in his book  Al-Mawāqif  wa  al-Mukhātabāt which is about his pure mystical experiences. In this paper, we investigate his ideas about “the essence of mystical experience”, “ways to understand the experience”, “the variety of experiences and the characteristics of mystical experience”, “differentiating an experience from an interpretation” and “the characteristics of the receiver of the experience”. With regard to the essence, the mystical experience which is called “Waqfa” can be thought of as a spiritual ascent which results from a general intuition and determines eternity and at the same time, it is a means not an end. In order to understand this experience, paying attention to its foundation with regard to “paying attention to the origins” and “lack of knowledge and perception” and “knowledge without language” and “being gradual” and “causing a shake in the body” as effects and means is necessary. About the varieties of the experiences with regard to the person having such experience, Neffari believes that the most important cause of the varieties in mystical experience is the difference in the capacity of the people having such experience. The role of the person having the mystical experience is also determined in “gate of mystic union” and “the ability of the person” and results in his passivity and lack of will. With regard to the characteristics, there is an emphasis on “being beyond reason” and with regard to the logic being based on division on “the logic being an obstacle for knowledge” and with regard to epistemology on “the priority of silent knowledge over the verbal knowledge”.

Keywords

  1. آقاخانی‌نژاد، حسنعلی (1389)، «زندگی‌نامه و آرای عرفانی محمد بن عبدالجبار نفّری»، فصلنامۀ تخصصی ادیان و عرفان، سال هفتم، شمارۀ 26، 245ـ۲۷۲.
  2. ابراهیمی دینانی، آرزو و رضی، احمد (۱۳۹۷)، «اثرپذیری آدونیس از المواقف نفّری در دیدگاه‌های شاعرانه»، مجله زبان و ادبیات عربی، شمارۀ ۱۹، 1ـ۳۳.
  3. ابن‌سینا، حسین ‌بن علی (1369)، الاشارات و التنبیهات، به‌اهتمام محمود شهابی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. ابن‌عربی، محیی‌الدین (بی‌تا)، فتوحات مکیه، بیروت: دار صادر.
  5. استیس، و.ت. (1367)، عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرّمشاهی، چ۳، تهران: سروش.
  6. افلوطین (1366)، دورۀ آثار، ترجمۀ محمدحسن لطفی، چ1، تهران: انتشارات خوارزمی.
  7. اقبال لاهوری، محمد (بی‌تا)، احیای فکر دینی در اسلام، ترجمۀ احمد آرام، بی‌جا: رسالت قلم.
  8. بانوکریمی، امیر و برج‌ساز، غفّار (1385)، «تجربۀ عرفانی و بیان پارادوکسی (تجربۀ دیدار با خدا در سخن)»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 179، 21ـ۴۲.
  9. پازوکی، شهرام (1382)، «تذکرة الاولیا در عصر ما»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ 71، 40ـ۵۳.
  10. پراودفوت، وین (1382)، تجربۀ دینی، ترجمه و توضیح عباس یزدانی، چ۳، تهران: طه.
  11. ترکه اصفهانی، صائن‌الدین (1387)، تمهید القواعد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه.
  12. تلمسانی، عفیف‌الدین (1997م)، شرح مواقف النفّری، دراسة و تحقیق و تعلیق جمال المرزوقی، تصدیر عاطف العراقی، بی‌جا: مرکز المحروسه.
  13. جیمز، ویلیام (1372)، دین و روان، ترجمۀ مهدی قائنی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  14. ــــــــــ (1367)، تنوع تجربۀ دینی، ترجمۀ حسین کیانی، تهران: نشر حکمت.
  15. حمزئیان، عظیم و اسدی، سمیه (۱۳۹۵)، «بررسی حجاب‌های عرفانی از دیدگاه ابوعبدالله نفّری»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال دهم، شمارۀ ۲ (پیاپی 31)، 65ـ۹۰.
  16. ــــــــــ (۱۳۹۳)، «تمایز جایگاه علم و معرفت در عرفان ابوعبدالله نفّری»، مطالعات عرفانی، شمارۀ 19، 109ـ۱۴۲.
  17. خیاطیان، قدرت‌الله و عباسی، رضا (1398)، «نظریۀ فطرت، امکانی برای بسط نظریۀ جنبۀ مشترک تجارب عرفانی»، فلسفه دین، دورۀ 16، شمارۀ 4، 571ـ۵۸۹.
  18. راسل، برتراند (1362)، عرفان و منطق، ترجمۀ نجف دریابندری، چ۲، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
  19. سرّاج، ابونصر (1960م)، اللّمع، تحقیق عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور، قاهره: دار الکتب الحدیثه.
  20. سلیمانیان، حمیدرضا (1387)، «بررسی برخی خصایص تجربۀ عرفانی در نسبت با زبان»، ادبیات فارسی، شمارۀ 18، 153ـ۱۷۳.
  21. سمنانی، علاءالدوله (1369)، مصنفات فارسی، تصحیح نجیب مایل هروی، چ1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  22. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1380)، «از عرفان بایزید تا فرمالیسم روس»، فصلنامه هستی، دورۀ ۲، شمارۀ ۳، ۱۲ـ۲۸.
  23. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
  24. طلیعه‌بخش، منیره و غلامحسین‌زاده، غلامحسین (۱۳۹۹)، «طریق سلبی و الهیات تنزیهی وقفه در المواقف عبدالجبار نفّری»، فصلنامه علمی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال شانزدهم، شمارۀ 60، 229ـ۲۵۶.
  25. طوسی، نصیرالدین (1383)، اجوبة المسائل النصیریه، به‌اهتمام عبدالله نورانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  26. العبادی، قطب‌الدین (1362)، صوفی‌نامه- التصفیة فی احوال المتصوفة-، تصحیح غلامحسین یوسفی، چ2، تهران: انتشارات علمی و سخن.
  27. عطار، فریدالدین (1370)، تذکرة الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، چ6، تهران: انتشارات زوّار.
  28. عین‌القضات همدانی، عبدالله ‌بن محمد (1379)، زبدة ‌الحقایق، تصحیح عفیف عسیران، ترجمۀ مهدی تدیّن، چ۱، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
  29. ـــــــــــ (1341)، تمهیدات، عفیف عسیران، چ۲، تهران: کتابخانۀ منوچهری.
  30. غزالی، ابوحامد امام محمد (1361)، کیمیای سعادت، تصحیح حسین خدیو جم، چ۲، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  31. فضلی، علی (1396)، معیار سنجش گزارههای شهودی-وجودی، چ۲، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  32. فولادی، علیرضا (1381)، «عرفان به‌مثابۀ تجربه»، زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 35ـ۳۹، 111ـ۱۳۰.
  33. قونوی، صدرالدین (1375)، النفحات ‌الالهیه، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
  34. ـــــــ (1368)، اعجاز البیان فی تأویل القرآن، تفسیر سورۀ فاتحه، بی‌جا: بی‌نا.
  35. کلابادی، ابوبکر محمد (1371)، کتاب‌ التعرّف، به‌کوشش محمدجواد شریعت، چ1، تهران: اساطیر.
  36. نفّری، محمد بن عبدالجبار بن الحسن (1997)، کتاب المواقف و المخاطبات، تصحیح و اهتمام یوحنا آربری، بیروت، لبنان: دار الکتب العلمیه.
  37. نویا، پل (1373)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  38. یزدان‌پناه، یدالله (1397)، «بیان‌پذیری مشاهده‌های عرفانی»، ذهن؛ ویژه‌نامه فلسفه عرفان، 5ـ۳۹.
  • Receive Date: 29 January 2023
  • Revise Date: 21 June 2023
  • Accept Date: 29 January 2023
  • Publish Date: 21 March 2021