Analyzing and investigating the archetype of the double lion and its reflection in epic, mystic texts and ritual poetry
Document Type : Original Article
Authors
1 Associate Professor and Faculty Member, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign Languages, Kashan University.
2 Graduated from Ph.D course in Persian Language and Literature, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign Languages, University of Kashan, Iran
Abstract
The archetype of the lion has a special base in world mythology and Iranian literature, and poets and orators have used it to instill many meanings such as courage, royalty, warfare, etc.; To the extent that the killing of a lion or a dragon in the nursery by Hazrat Ali (AS) is one of the famous mythological and heroic adventures that gradually entered the field of ritual poetry and has been addressed by many ritual poets since the 7th century. The fame of the symbol of the lion in the field of mysticism and ethics can also be a symbolic debate, and the lion is a symbol of external enemies (the devil, enemies of religion, etc.) and internal enemies (self), which most religious saints have overcome. Due to its epic and boastful form, the use of the lion symbol is reflected not only throughout history, but also in the field of ritual poetry and religious epics and poems in praise of religious leaders, especially Hazrat Ali (a.s.). This research, with the analytical-adaptive historical method and using library sources, while investigating the multiple functions of this archetype, also deals with its role in mystical and ritual poetry. The results show that religion and myth are inextricably linked and the lion is one of the archetypes that left the world of myth and epic in the field of mystical and ritual poetry and according to its teachings; New symbolic aspects have been found
منابع
قرآن کریم.
آتشین جان، بابک. (1378). شهریارنامه. دانشنامه ادب فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آلبری، چارلز رابرت سیسل. 1375. زبور مانوی. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: فکر روز.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی. (1379ق). مناقب آل ابی‌طالب(ع). دورۀ 4جلدی. قم: علامه.
استروس، لوی، مالینوفسکی، کراپ الکساندر، کازنوو، ژان، و آبراهام، کارل. (1377). جهان اسطورهشناسی. تهران: مرکز.
اسلامی‌نسب، مهتاب و دادخواه، مهتاب. 1392. شیر و خورشید تحلیل نقش نمادین در هنر و معماری دوران اسلامی. اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعۀ پایدار. دانشگاه تهران. 18ص.
اسماعیلی، رضا. (1392). ناگهان دریا. چ۲. تهران: تجلی مهر.
افشاری، مهران، و مداینی، مهدی. 1377. هفت لشکر(طومار جامع نقالان). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
اکبری تتماج، حسین. (1391). گلزار اکبری. کاشان: خاطرات قلم.
الدمیری، الشیخ کمال‌الدین. (بی‌تا). حیاة الحیوان الکبری. المجلد الاول. بیروت-لبنان: دارالفکر.
الیاده، میرچا. (1396). اسطوره و آیین. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. تهران: هیرمند.
انسانی، علی. (1392). دل سنگ آب شد. چ۴. تهران: جمهوری.
ایاز، حمید، و موسوی سیرجانی، سهیلا. (1397). تطبیق مفاهیم نمادین شیر در آثار حماسی، غنایی و عرفانی با تکیه بر شاهنامۀ فردوسی، خمسۀ نظامی و مثنوی مولانا. پژوهشنامه ادب حماسی، ۱۴(1) پیاپی 25، 35-71.
باقری، حسن، کیاده، معصومه، و شیبانی‌فرد، فاطمه. (1393). جانوران زیان‌کار (خرفستران) بر پایۀ متون اوستایی و فارسی میانه کتابی با نگاهی به اوراد و اذکار جهت دفع آنان. نشریۀ مطالعات ایرانی، شمارۀ 26، 1-28.
باقری، حسن. (1381). فصلنامه عاشورایی بهار اشک. چ۴. قم: حق‌بین.
بصیری، فرانک، و دستان، زهرا. (1399). نمادشناسی نقش شیر بالدار در ایران و چین. نشریۀ مبانی نظری هنرهای تجسمی، شمارۀ 9، 21-37.
بهرامی، عسکر. (1388). تاریخ اساطیری ایران. تهران: ققنوس.
پرون، استیوارد. (1381). اساطیر رم. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
پورنامداریان، تقی، و پورعظیمی، سعید. 1390. تأملی در غزل‌رؤیاهای مولانا. مجلۀ مطالعات عرفانی، شمارۀ 13، 63-86.
جابز، گرترود. (1370). سمبل‌ها. ترجمۀ محمدرضا بقاپور. تهران: مترجم.
جوادزاده، هاشم. (1384). شرح و تصویرسازی اسطوره‌های ایرانی. به اهتمام امیر فرید. تهران: کلهر.
جین گرین، میراندا. (1376). اسطوره‌های سلتی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
چندلر، دانیل. (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.
خالقی مطلق، جلال. (1366). ببر بیان (رویین‌تنی و گونه‌های آن). ایران‌نامه، شمارۀ 22، 200-227.
خالقی مطلق، جلال. (1372). ببر بیان. چاپ‌شده در گل‌رنج‌های کهن به‌کوشش علی دهباشی. تهران: مرکز، 275-342.
خباز کاشانی، حبیب‌الله. (بی‌تا). گل‌افشان. تهران: مطبوعاتی خزر.
خزایی، محمد. (1380). نقش شیر نمود حضرت علی(ع) در هنر اسلامی. کتاب ماه هنر، شمارۀ 31-32، 27-40.
خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال‌الدین محمود. (1319). سام‌نامه. تصحیح اردشیر بنشاهی. بمبئی.
خودی، الدوز. (1385). معانی نمادین شیر در هنر ایران. کتاب ماه هنر، شمارۀ 97-98، 96-104.
داعی آرانی، ملا حسن. (1383). دیوان قصاید. به اهتمام حبیب‌الله سلمانی آرانی. چ۱. قم: نورالسجاد.
دنیکن، اریک فون. (1372). در جستجوی افسانه‌های قدیمی. ترجمۀ شیرین رادان. تهران: فردوس و عطار.
رستگار فسایی، منصور. (۱۳۷۹). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
رضائی، مهدی. (1383). آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.
روتون، ک. ک. (1378). اسطوره. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: مرکز.
رودگر، محمد. (1400). گونه‌شناسی کرامات اولیا. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 60، 69-۹۵.
روزنبرگ، دونّار. (1379). اساطیر جهان: داستان‌ها و حماسه‌ها. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
زمانی، کریم. (1386). شرح جامع مثنوی معنوی. چ18. تهران: اطلاعات.
ستاری، رضا، حسن‌پور آلاشتی، حسین، و حقیقی، مرضیه. (1394). نقد اسطوره و روان‌شناختی جایگاه زن در بانوگشسب‌نامه. زن در فرهنگ و هنر، 7(1)، 37-60.
ستاری، جلال. (1383). اسطوره در جهان امروز. تهران: مرکز.
سیگال، رابرت آلن. (1394). اسطوره. ترجمۀ احمدرضا تقاء. چ2. تهران: ماهی.
شامیان ساروکلانی، اکبر، و رضایی اول، مریم. (1389). شیر در منظومه‌های حماسی ایران. فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، 7(29 و 30)، 91-110.
شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی. چ3. تهران: میترا.
شهریار (بهجت تبریزی)، سید محمدحسین. (1387). اشعار شهریار در مدح معصومین(ع). تألیف محمد یوسفی. قم: جمکران.
شیخ صدوق. (1376). امالی الصدوق. چ6. تهران: کتابچی.
شیخ صدوق. (1378). عیون اخبار الرضا(ع). تصحیح مهدی لاجوردی. تهران: جهان.
صحتی سردرودی، محمد. (1389). محمد صلی الله علیه و آله و سلّم در شعر فارسی از ولادت تا رحلت. تهران: پرتو خورشید.
صفایی سنگری، علی، و آلیانی، رقیه. (1397). نشانه‌شناسی نماد حیوانی شیر در غزلیات شمس. پژوهشنامۀ عرفان، ۹(19)، 89-113.
طاهری، صدرالدین. (1391). کهن‌الگوی شیر در ایران، میانرودان و مصر باستان. نشریۀ هنرهای زیبا و تجسمی، شمارۀ 49، 83-93.
طبری، محمد بن جریر. (1352). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ.
عدالتی (برهانی)، جعفر. (۱۳۸۱). گلزار فاطمه. به کوشش نسرین سلطانی‌مقدم. چ۱. کاشان: نشر انوار الزهراء(س).
شجری، رضا و عربشاهی کاشی، الهام. (1402). تحلیل و آسیب‌شناسی شعر آیینی شاعران کاشان از سدۀ ششم تا امروز. کاشان: دانشگاه کاشان.
فراهی کاشانی، عزیزالله. (1380). خوشه‌ای از خرمن ادب. تدوین جعفر رسول‌زاده. دفتر یازدهم. قم: شکوفه یاس.
فرای، نورتروپ. (1390). «ادبیات و اسطوره». برگرفته از کتاب مجموعه مقالات اسطوره و رمز. ترجمۀ جلال ستاری. چ4. تهران: سروش، 101-126.
فرنبغ‌دادگی. (1378). بندهش. ویرایش مهرداد بهار. تهران: توس.
فروزانفر، محمدحسن (بدیع‌الزمان). (1380). شرح مثنوی شریف (جزو نخستین و دوم از دفتر اول). چ10. تهران: علمی و فرهنگی.
قاضی مرادی، حسن. (1382). اسطوره‌اندیشی جماعت ما برگرفته از کتاب گسترۀ اسطوره: گفتگوهای محمدرضا ارشادی. تهران: هرمس.
قائم‌مقامی، جهانگیر. (1348). پژوهشی دربارۀ تطور شیر و خورشید. بررسی‌های تاریخی، شمارۀ ۱، ۴(19)، 259-282.
قلی‌زاده، خسرو. (1388). فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی. چ2. تهران: کتاب پارسه.
قلی‌زاده، خسرو، و نوبخت‌فرد، سحر. (1393). نقد و بررسی روند تکامل شخصیت قهرمان در هفت‌خان رستم و اسفندیار براساس نظریۀ یونگ، نشریۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، 22(77)، 2۳۹-2۷۳.
قمی، شیخ عباس. (1371). منتهی الآمال. چ2. تهران: کتابچی.
قناد کاشانی، اسماعیل. (1382). کتیبۀ عشق آل یاسین. کاشان: خاطرات قلم.
کارنوی، آلبرت جوزف. (1383). اساطیر ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تهران: نشر علمی و فرهنگی.
کایوا، روژه. 1379. کنش اسطوره. برگرفته از کتاب جهان اسطورهشناسی4. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز، 46-65.
کراچی، روح‌انگیز. (1392). بانوگشسب‌نامه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کرتیس، وستا سرخوش. (۱۳۷۳). اسطوره‌های ایرانی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1385). نامۀ باستان. جلد اول و دوم. چ3و5. تهران: سمت.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1376). رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.
کسروی، احمد. (1309). تاریخچۀ شیر و خورشید. ارمغان، 11(7)، 588-597.
کمبل، ژوزف. (1384). اساطیر ایران و ادای دین. ترجمۀ ع. ا. بهرامی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
کوپ، لارنس. (1384). اسطوره. ترجمۀ محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.
کوپر، جین. (1392). فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: علمی.
گاردنر، جین ف. (1375). اسطوره‌های رومی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
گروتر، یورک گروت. (1390). زیبایی‌شناسی در معماری. ترجمۀ جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
گریمال، پی‌یر و دیگران. (1395). انسان و اسطوره. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. تهران: هیرمند.
گرین، راجرلنسلین. (1366). اساطیر یونان. ترجمۀ عباس آقاجانی. تهران: سروش.
گزگین، اسماعیل. (1395). هنر اسطورهشناسی. ترجمۀ بهروز عوض‌پور. تهران: علمی و فرهنگی.
گنون، رنه. (1390). منطق الطیر، برگرفته از کتاب اسطوره و رمز: مجموعه مقالات از ترجمه جلال ستاری. چ4. تهران: سروش.
لیک، گوندولین. (1385). فرهنگ اساطیر شرق باستان. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
مبینی، مهتاب. (1389). بررسی تطبیقی نقش شیر در اساطیر و هنر ایران و هند. فصلنامۀ هنرهای تجسمی نقش‌مایه. ۳(6)، 43-48.
مجابی، جواد. (1387). شیر (زن) و خورشید (خانم)های ژازه. تندیس، شمارۀ 143، 3-5.
مجلسی، محمدباقر. (1۴03ق). بحار الانوار. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
مجمع مدرسین و محققان حوزۀ علمیۀ قم. (1388). عاشورا، عزاداری، تحریفات: مقالات و مصاحبه‌ها. تصحیح و ویرایش محمدعلی کوشا. چ۳. قم: صحیفۀ خرد.
مرکز مطالعات راهبردی خیمه. (1385). بهای وصل. چ2. قم: گنج معرفت.
مشجری مداح، احمد، و قنادزاده کاشانی، احمد. (1350). نغمه‌های کاشان. قم: چاپخانۀ پیروز.
مصفی، ابوالفضل. (1366). فرهنگ اصطلاحات نجومی. چ2. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
معتمدی کاشانی، سید حسین. (1383). عزاداری سنتی شیعیان. کاشان: قلم مکنون.
معتمدی کاشانی، سید حسین. (1387). سروده‌های سنتی. قم: قلم مکنون.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1370). مثنوی معنوی. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوّار.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1371). مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران: پژوهش.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1385). فیه مافیه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: نگاه.
میرباقری‌فرد، سید علی‌اصغر، و نیازی، شهرزاد. (1389). بررسی و تحلیل زبان عرفانی در آثار عین‌القضات همدانی. فصلنامۀ پژوهش‌های فلسفی-کلامی، سال 12، 267-286.
میرمحمدی، کیوان. (1388). آیین اژدهاکشی؛ با بازآفرینی مداوم زمان. مجلۀ فردوسی، شمارۀ 74 و 75، 84-85.
میهنی، محمد بن منور. (1390). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. چ10. تهران: آگاه.
میهنی، محمد بن منور. (1388). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید. به اهتمام ذبیح‌الله صفا. چ3. تهران: فردوس.
نامورمطلق، بهمن. (1392). درآمدی بر اسطورهشناسی: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.
نائب‌زاده، راضیه، و سهرابی نصیرآبادی، مهین. (1400). نمادینگی حضور توأمان نقش شیر و اژدها در آثار هنری ایران در عصر اسلامی. هنر و معماری. نشریه هنر خراسان، شمارۀ 4، 1-24.
نظامی گنجه‌ای، جمال‌الدین ابومحمد الیاس بن یوسف. (1386). هفت‌پیکر. به کوشش سعید حمیدیان. چ6. تهران: قطره.
نوری‌زاده، احمد. (1376). تاریخ و فرهنگ ارمنستان. تهران: چشمه.
نهاوندی، شیخ علی‌اکبر. (بی‌تا). انوار المواهب نهاوندی. بی‌جا: کتاب‌فروشی محمودی.
نیکویی، مژگان، قوجه‌زاده، علیرضا، و خدادادی مهابادی، معصومه. (1399). نماد حیوانی شیر در مذهب و اساطیر ایران باستان و ادبیات منظوم فارسی. نشریۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، شمارۀ 55، 455-471.
واحددوست، مهوش. (1379). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه. تهران: سروش.
واحددوست، مهوش. (1381). رویکردهای علمی به اسطورهشناسی. تهران: سروش.
وارنر، رکس. (1386). دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
وصاف بیدگلی، محمدرضا. 1375. دیوان وصاف بیدگلی. تدوین نصرت‌الله اربابی. تهران: کسرایی.
هارت، جرج. (1374). اسطوره‌های مصری. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
هیزمی آرانی، جعفرعلی. (1394). همپای عشق. کاشان: مرسل.
یگانه، محمدعلی. (1384). بوستان مرق. کاشان: مرسل.
Ettinghausen, R. (1954). The ‘Wade Cup’in the Cleveland Museum of Art. Its Origin and Decorations, in Ars Orientalis, Vol. 2, University of Michigan.
- Receive Date: 30 January 2024
- Revise Date: 21 November 2024
- Accept Date: 21 November 2024
- Publish Date: 20 February 2024