Mysticism and Sufism are tools to consolidate sovereignty and prevent divergence in Iran )Case study of the sixth to early tenth century AH)

Document Type : Original Article

Author

Abstract

The emergence of mysticism and Sufism in Iranian culture and consequently in Persian literature is one of the most important events that has occurred in the field of Iranian literature and culture; For this reason, the study of the causes of its emergence and prevalence has always been considered by literary scholars and historians; In such a way that each of the thinkers, from their ideological and scientific point of view, has looked at this category and studied it. Some literary critics believe that from the fifth century onwards, due to the onslaught of neighboring tribes and the frustration and despair caused by the passivity of the people, after the Mongol invasion, Sufism and mysticism became widespread in this land. The reasons for this spontaneous tendency of the people are justifiable given the psychological damage caused by the invasion of the eastern neighbors and the Mongol invasion, but the reason why the cultural current was not only not suppressed but encouraged and supported by the invading tribes. It should be considered in mystical ideas such as: cosmopolitanism, humanism, empathy instead of colloquialism, secularism, the idea of ​​predestination, consent, submission, patience and other such concepts that not only weaken their government and It did not threaten, but led to their peaceful acceptance despite the lack of cultural and national identity in Iranian society. To this end, the dominant rulers, in various ways, have spread mystical and pacifist mystical ideas in society, thereby preventing the divergence of the people of this land and providing the grounds for cultural and social assimilation in society, close to They ruled for 400 years. Accordingly, the author's purpose in this study was to investigate the interaction between mysticism and government in Persian poetic literature, citing evidence from prominent literary texts that have been studied in three sections, in historical order, and finally the frequency of thought. The subjects studied are shown graphically in each of the studied periods.

 

Keywords

منابع
ابن‌اسفندیار کاتب، بهاءالدین محمد بن حسن. (1366). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. چ۲. تهران: کلالۀ خاور.
انوری، علی بن محمد. (1376). دیوان. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. چ۳. تهران: نشر علمی و فرهنگی.
اهلی شیرازی، محمد بن یوسف. (1344). دیوان. به کوشش حامد ربانی. چ۴. تهران: نشر کتابخانه سنایی.
بهرامیان، شفیع و بهرامیان، امید. (1391). بررسی رابطۀ هم‌گرایی اقوام ترک و کرد و احساس امنیت پایدار و شناخت عوامل مؤثر بر تقویت هم‌گرایی اقوام در استان‌آذربایجان غربی. فصلنامۀ پژوهش سیاست نظری، شمارۀ 11، 131-۱۵۹.
بیلقانی، مجیرالدین. (1358). دیوان. تصحیح و تعلیق باویل محمدآبادی. تبریز: شفق.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (1369)، شرح رباعیات. تصحیح و مقدمه و تعلیقات نجیب مایل هروی. تهران: پاژنگ.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (بی‌تا). دیوان. به اهتمام ح. پژمان. تهران: چاپخانۀ حیدری.
جلالی شیبانی، جمشید. (1397). تشیع عرفانی و تأثیر آن بر ظهور صفویه. فصلنامۀ شیعه‌شناسی، شمارۀ 62، 32-7.
جمال‌الدین اصفهانی، محمد بن عبدالرزاق. (1379). دیوان. به اهتمام وحید دستجردی. تهران: نگاه.
جوینی، عطاملک. (1391). تاریخ جهانگشا. به اهتمام محمد قزوینی. چ۲. تهران: نگاه.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1385). دیوان. به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.
حافظ‌نیا، محمدرضا. (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین علی. (1362). دیوان. تهران: ارسطو.
خرازی آذر، زهرا، مظفری، افسانه، و بهرامیان، شفیع. (1395). تأثیر استفاده از رسانه‌های جمعی و اجتماعی بر هم‌گرایی بین‌قومی در ایران،. فصلنامۀ مطالعات فرهنگ- ارتباطات، شمارۀ 34، 74-۱۰۸.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. (1333). تاریخ حبیب السیر. تهران: خیام.
خیاوی، روشن. (1379). حروفیه. چ۱. تهران: آتیه.
دامادی، سید محمد. (1376). شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت. تهران: دانا.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
رازنهان، محمدحسن. (1376). ایلات و تصوف (نقش تصوف در مشروعیت دادن به حاکمیت ایلات در شرق اسلامی). فصلنامۀ پژوهش بهار، شمارۀ 4، 107-۱۱۹.
رامپوری، محمدغیاث‌الدین. (1363). غیاث ‌اللغات. به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.
رمضان جماعت، پوران‌دخت و جدیدی، ناصر. (1400). بررسی تاریخ تصوف و تشیع در دوران حکومت تیموریان ایران. فصلنامۀ تاریخ ایران اسلامی، شمارۀ 2، 1-۱۷.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1383). تصوف و عرفان در اسلام. مجموعه مقالات پژوهشی، تاریخی و فرهنگی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سجادی، سید جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
سرایی، حسن و فتح‌آبادی، ابوالفضل. (1399). نقش تصوف در تشکیل حکومت صفوی (بازخوانی آراء ابن‌خلدون دربارۀ تشکیل حکومت‌ها). فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 90، 1-۳۲.
سعدی، مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله. (1342). گلستان. به اهتمام محمدجواد مشکور. تهران: اقبال
سعدی، مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله. (1385). کلیات. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.
سنایی، مجدود بن آدم. (1329). حدیقۀ الحقیقه و طریقۀ الشریعه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. چ۴. تهران: چاپخانۀ سپهر.
شاه نعمت‌الله ولی ماهانی کرمانی، سید نورالدین. (1362). دیوان. مقدمۀ سعید نفیسی. حواشی از م. درویش. نشر باران.
صدیقی اورعی، غلامرضا و فرزانه، احمد. (1398). دین و واگرایی اجتماعی. دوفصلنامۀ اسلام و علوم اجتماعی، 11(1)، 5-۲۸.
صفا، ذبیح‌الله. (1383). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی. تهران: امیرکبیر.
طهماسبی، فرهاد. (1388). جامعه‌شناسی غزل سنایی. فصلنامۀ تحقیقات غنایی و تعلیمی ادب فارسی، 1(2)، 101-۱۲۴.
عابدی، محمدرضا. (1391). انترناسیونالیسم عرفانی مبنای نگرش انسان‌شناختی مولانا. فصلنامۀ انسان‌پژوهی دینی، شمارۀ 29، 51-۶۹.
عبداللهی‌فرد، مینا.(1397). نقش تصوف در شکل‌گیری حکومت تیموری. دومین همایش بین‌المللی زبان و ادبیات فارسی، 219-۲۳۵.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1395). مصیبت‌نامه. مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (۱۳۶۶). احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.
فریومدی، ابن‌یمین. (1344). دیوان. تصحیح حسینعلی باستانی راد. چ۲. تهران: سنایی.
فضل‌الله، رشیدالدین. (1362). جامع التواریخ. تصحیح بهمن کریمی. تهران: اقبال.
کریمی‌پور، یدالله، ربیعی، حسین، و یعقوبی، سید محمد. (1398). بررسی زمینه‌های هم‌گرایی و واگرایی ایران و عربستان در چهارچوب جغرافیای صلح. فصلنامۀ نگرش نو در جغرافیای انسانی، 11(4)، 307-۳۲۴.
کیائی‌نژاد، زین‌الدین. (1389). سیر عرفان در اسلام. تهران: اشراقی.
متولی حقیقی، یوسف. (1387). کنکاشی پیرامون جایگاه تشیع و تصوف در ساختار سیاسی دولت صفویه. فصلنامۀ پژوهشنامه تاریخ، شمارۀ 11، 169-۱۸۸.
محقق، مهدی و لاریجانی، آرزو. (1390). بررسی تأثیر حکومت مغول و تیموری بر گسترده شدن اندیشه‌های عرفانی. تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، شمارۀ ۴، 159-۱۷۶.
محمدی، یدالله. (1344). هم‌گرایی و سیر تطور و تکامل آن. درس‌هایی از مکتب اسلام، شمارۀ 1، 44-۵۷.
مشتاق‌مهر، رحمان، گلی، احمد، و معنوی، فاطمه. (1397). نگاهی به تحول مضامین تعلیمی از دورۀ سلجوقی تا پایان دورۀ تیموری. فصلنامۀ پژوهشنامۀ ادب تعلیمی، شمارۀ 39، 1-۲۸.
مشکانی، ام‌البنین، ارشادی مقدم، کاظم، و مشکانی، سارا. (1394). کنگرۀ بین‌المللی سربداران، 384-۴۱۲.
مطهری، مرتضی. (1385). انسان و سرنوشت. تهران: صدرا.
مقدم، علی. (1354). مقدمه‌ای بر عرفان مولانا. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی.
منور، محمد. (1354). اسرار التوحید. به اهتمام ذبیح‌الله صفا. چ۳. تهران: امیرکبیر.
موسوی، سید هاشم و پورمحمدی املشی، نصرالله. (1401). نگرشی بر تعامل/تقارب تشیع و تصوف در ایران قرن هشتم هجری. فصلنامۀ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارۀ 30، 472-۵۰۴.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. (1390). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران: هرمس.
میرباقری، سید محمدمهدی. (1384). جایگاه ظهور در سیر تکاملی تاریخ. مجلۀ مکاتبه و اندیشه، شمارۀ 22، 73-۱۰۰.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی. (1364). چهار مقاله. به اهتمام محمد معین. چ۷. تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1387). خمسه، براساس چاپ مسکو/ باکو. تهران: هرمس.
هجویری، علی بن عثمان. (1358). کشف المحجوب. به کوشش والنتین ژکوفسکی. تهران: سروش
هدایت، رضاقلی خان. (1344). ریاض العارفین. تهران: چاپ محمودی.
یارشاطر، احسان. (1334). شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: دانشگاه تهران.
یاوری بافقی، امیرحسین، مستجابی سرهنگی، محمد، اسماعیلی، احمدرضا. (1392). تحیلی بر تأثیر هم‌گرایی ملی اقوام ایرانی بر امنیت عمومی جمهوری اسلامی. پژوهشنامۀ نظم و امنیت انتظامی، 6(2)، 135-۱۵۸.
یثربی، یحیی. (1377). عرفان نظری. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
یعقوبی، عبدالرسول. (1398). چالش واگرایی‌های هویتی جهان اسلام و راه‌‌حل‌های هم‌گرایی در تمدن نوین اسلامی. دوفصلنامۀ مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، 2(1)، 171-۲۱۰.
Barth, E. A. & Noel, D.L. (1972). Conceptu From eworks Forth Analysis of Race Relations. Social forces, 50, 333-48
Yinger, J.M. (1985). Assimilation in The United states: The Mexican –American W. connor(ed) Mexican-Americansin Comprative. Washington Dc: Urban Insistute press.
  • Receive Date: 13 June 2022
  • Revise Date: 22 October 2024
  • Accept Date: 22 October 2024
  • Publish Date: 26 March 2025