Conceptology and Analysis of Instances of Possibility from the Perspective of Mulla Sadra's Philosophy and Mohaqiq Qeysari's Mysticism

Document Type : Original Article

Authors

1 Negative

2 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.

Abstract

The term "possibility" (=Imkan) is one of the most widely used and common terms in philosophy and theoretical Sufism. Failure to recognize this group of common terms, which may have different meanings in philosophy and theoretical Sufism, can cause errors in understanding the propositions of these two sciences. The purpose of this study on the semantics of the term "possibility" is to examine its similarities and differences from the perspective of Mulla Sadra Shirazi as the founder of Transcendental wisdom and Mohaqiq Qeysari, a prominent commentator on the mystical school of Ibn Arabi. In this study, the authors aim to answer the main question of what similarities and differences the term "possibility" has in the thought systems of Mulla Sadra on the one hand and Mohaqiq Qeysari on the other. This research is a fundamental study that has been prepared using a descriptive and analytical method. Based on the research findings, the common point of Mulla Sadra and Mohaqiq Qeysari in using the term possibility is "what is not God", which is described by both thinkers with the description "possibility"; However, the instances of "possibility" in the view of the Qeysari have a broader scope and include fixed objects (الاعیان الثابتة) that are possible to appear; just as in the case of the term "impossibility" in the view of Qeysari, it also includes fixed objects that are prevented from appearing. In Transcendental Wisdom, "possibility in the sense of need" is a description of existence, but from the view of Qeysari, possibility is never a description of existence.

منابع
آشتیانی، سید جلال‌الدین. (1370). شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم. چ3. تهران: انتشارات امیرکبیر.
ابن‌رشد، ابو ولید محمد بن احمد. (1981م). تلخیص کتاب العبارة. تحقیق محمود قاسم. چ1. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1405ق [الف]). منطق المشرقیین. چ2. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1405ق[ب]). الشفاء. تحقیق الأب قنواتی. چ1. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1371). المباحثات. چ1. قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1357ق). النجاة. چ2. مصر: مطبعة السعادة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1377ق). الاشارات و التنبیهات. تهران: مطبعة الحیدری.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (۱۳۹۲). الاشارات و التنبیهات. تحقیق مجتبی زارعی. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
ابن‌عربی، محمد بن علی. (بی‌تا). فتوحات مکّیه. بیروت: دارالصادر.
ارسطو. (1999م). النص الکامل لمنطق ارسطو. تحقیق فرید جبر. بیروت، دارالفکر اللبنانی.
بستانی، فؤاد افرام. (1375ش). فرهنگ ابجدی. چ2. تهران: بی‌نا.
بهمنیار، ابوالحسن. (1349ش). التحصیل. تصحیح و تحقیق مرتضی مطهری. تهران: دانشگاه تهران.
پوربهرامی، اصغر، اکبریان، رضا، سعیدی‌مهر، محمد و افضلی، علی. (1392). معیاری برای تمایز مواد ثلاث منطقی از وجوب و امکان فلسفی. مجلۀ معرفت فلسفی، 10(۴۱)، 127-156.
جوادی آملی، عبدالله. (1390). رحیق مختوم. چ4. قم: مرکز بین‌المللی ‌نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۹). رحیق مختوم. چ7. قم: مرکز بین‌المللی ‌نشر اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (۱۴۰۷ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. تحقیق احمد عبدالغفور العطار. بیروت: نشر دارالعلم للملایین.
رازی، قطب‌الدین محمد. (بی‌تا). لوامع الانظار فی شرح مطالع الانوار. قم: انتشارات کتبی نجفی.
رحیم‌پور شهماروندی، فرهاد، جوارشکیان، عباس، حسینی شاهرودی، سید مرتضی. (۱۴۰۲). چگونگی تقرر صفات خداوند در ذات او، از دیدگاه قیصری و ملاصدرا. جستارهایی در فلسفه و کلام، 5(111)، 116-130.
سبزواری، ملاهادی. (۱۴۱۶ق)، شرح المنظومة. تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی. چ1. بی‌جا: نشر ناب.
سهروردی، شهاب‌الدین. (۱۳۴۴). التلویحات. تحقیق علی‌اکبر فیاض. چ1. تهران، انتشارات دانشگاه.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1383). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. چ1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم. (1368). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. چ1. قم: نشر مکتبة مصطفوی.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم. (۱۳۷۸). رسالة الحدوث. چ1. تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
طباطبایی، محمدحسین. (۱۴۱۴ق). بدایة الحکمة. تصحیح غلامرضا فیاضی. چ1. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
طریحی، فخرالدین. (۱۴۰۸ق). مجمع البحرین. تحقیق احمد حسینی. بی‌جا: نشر مکتب النشر الثقافة الاسلامیة.
لعل صاحبی، طوبی، جوارشکیان، عباس و علمی سولا، محمدکاظم. (۱۳۹۲). جایگاه امکان فقری در مبحث علیت و سازگاری یا عدم سازگاری آن با تشکیک یا وحدت شخصی وجود. مجلۀ الهیات تطبیقی، 4(9)، 11-26.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (۱۳۲۶). اساس الاقتباس. تحقیق مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فخر رازی، محمد بن عمر. (بی‌تا). المباحث المشرقیة. چ۱. قم: انتشارات بیدار.  
فیومی، محمد بن علی. (۱۴۳۸ق). المصباح المنیر. چ1. قم: انتشارات طلیعۀ نور.
قونوی، صدرالدین. (1374ش). مفتاح الغیب. چاپ‌شده به همراه مصباح الانس. تهران: انتشارات مولی.
قیصری، داود. (۱۳۷۵). فصوص الحکم. چ1. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کاشانی، عبدالرزاق. (۱۴۲۶ق). لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام. چ1. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۶۶). آموزش فلسفه. چ2. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۷۸). شرح نهایة الحکمة. تحقیق و تصحیح عبدالرسول عبودیت. چ1. قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره
  • Receive Date: 02 February 2025
  • Revise Date: 27 April 2025
  • Accept Date: 16 June 2025
  • Publish Date: 21 May 2024