The examination of the factors leading to the transition from ascetic mysticism to romantic mysticism.

Document Type : Original Article

Authors

1 PhD student in Islamic Mysticism and Imam Khomeini's Thought at the University of Religions and Denominations in Qom.

2 Assistant Professor in the Department of Mysticism and Sufism at the University of Religions and Denominations in Qom. Supervisor.

3 Advisor

Abstract

Ascetic mysticism and romantic mysticism are two undeniable approaches that have occupied two different periods in the history of mysticism. Mentioning the factors that cause mysticism to transition from ascetic to romantic, through the visible and hidden angles of the thoughts of these two approaches throughout history under the headings of inner mysticism and outer mysticism (attitude and non-attitude), and with the aim of better understanding the factors of this transition, is a mission that the present study has undertaken to investigate using a combined (descriptive/analytical) method. This study explains each of the factors of the transition to inner mysticism and outer mysticism by dividing them into categories, and enumerates the internal factors of mysticism, which are not limited to, under headings such as the clarity of the position of the Ahl al-Bayt (peace be upon them), the heavy entry of literature, strategic interpretations, and breaking the rules. Finally, by looking at the external mystical factors, it mentions the results of political and cultural developments and their impact on this transition.
Keywords: mysticism, Sufism, asceticism, love.

 
منابع
قرآن کریم.
آقانوری، علی. (1387ش). عارفان مسلمان و شریعت اسلام. چ1. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب قم.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن. (1985م). صفة الصفوة. تحقیق محمود فاخوری. بیروت: دارالمعرفه.
ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن. (بی‌تا). تاریخ ابن‌خلدون. چ4. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن. (1327ق). المقدمه. تصحیح محمود محمدشاکر. بی‌جا: دار ابن‌خلدون.
ابن‌سینا، ابوعلی حسین. (1389ش). اشارات. ترجمۀ حسین علی‌اکبری. بی‌جا: فردوس.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1975م). فتوحات مکیه. ترجمۀ عبدالحی حلّاه. بی‌جا: ندوة المؤمنین.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1946م). فصوص الحکم. تحقیق ابوالعلا عفیفی. بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1962م). فصوص الحکم. ترجمۀ ‌هاشم رضی. بی‌جا: علم.
ابن‌فارض، ابوحفص عمر بن علی. (1353). التائیة الکبری. تهران: امیرکبیر.
اصفهانی، ابونعیم. (1996م). حلیة الاولیاء. تحقیق مصطفی عبدالقادر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
انصاری، خواجه عبدالله. (1362ش). طبقات الصوفیه. تحقیق محمدسرور مولایی. تهران: توس.
اوحدی اصفهانی، رکن‌الدین. (1307ش). جام جم. به اهتمام وحید دستگردی. تهران: بی‌نا.
برقعی، سید ابوالفضل. (بی‌تا). حقیقت العرفان. بی‌جا: بی‌نا.
بیات، محمدحسین. (1379ش). عرفان در عصر باباطاهر. مجلۀ زبان و ادب، شمارۀ 11، 169-200.
جامی، عبدالرحمن. (1370ش). نفحات الانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
جامی، عبدالرحمن. (1375ش). نفحات الانس. تصحیح مهدی حیدری. بی‌جا: اعلمی.
جعفرزاده، یوسف. (1390ش). پدیدارشناسی عرفان زاهدانه و عاشقانه در اسلام. فصلنامۀ تخصصی ادیان و عرفان (عرفان اسلامی)، 7 (27)، 91-120.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین. (1389ش). دیوان. تهران: پیام عدالت.
حر عاملی، محمد بن حسن. (بی‌تا). الاثنی عشریه. قم: دارالکتب العلمیه.
خاوری، سید اسدالله. (1383ش). ذهبیه تصوف علمی آثار ادبی. چ2. تهران: دانشگاه تهران.
دشتی، محمد. (1379ش). ترجمۀ نهج البلاغه. قم: حضور.
دهقان، علی. (1393ش). بررسی تصوف عابدانه و عرفان عاشقانه در غزلیات حافظ. فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 10 (37)، 111-143.
رحیمیان، سعید. (1388ش). مبانی عرفان نظری. چ3. تهران: سمت.
رحیمی، روح‌الله. (1389ش). سیر اندیشه‌های عرفان زاهدانه در متون فارسی منثور. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
رضایی، مهدی. (1395ش). بررسی تحولات زمانی تعاریف عرفان و تصوف براساس متون نثر صوفیه تا سدۀ سیزدهم هجری. مجلۀ مطالعات عرفانی، شمارۀ 23، 39-66.
سراج طوسی، ابونصر. (1960م). اللمع فی التصوف. تحقیق عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور. قاهره: دارالکتب الحدیثه.
سعدی، مصلح‌الدین. (1381ش). گلستان. تهران: پیام عدالت.
سعیداسماعیل، محمود. (1998م). فلسفه و عرفان در تصوف اسلامی. بی‌جا: فرزانگان.
سلیم علم‌الدین، سلیمان. (1999م). التصوف الاسلامی. چ1. بیروت: نوفل.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1359ش). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1374ش). عوارف المعارف. ترجمۀ عبدالمؤمن اصفهانی. تصحیح قاسم انصاری. بی‌جا: علمی و فرهنگی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (بی‌تا). المیزان. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1380ش). تذکرة الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1367ش). تحقیق و بررسی در تاریخ تصوف. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
غنی، قاسم. (1380ش). تاریخ تصوف در اسلام. چ8. تهران: زوار.
فارابی، ابونصر. (1381ش). المدینة الفاضله. ترجمۀ محمود میرفخرایی. تهران: دانشگاه تهران.
قربانپور دشتکی، سیمین و حسن‌زاده، اسماعیل. (1396ش). تفکر عرفان دیلمی و گذر جریان فکری تصوف از رویکرد زاهدانه به عاشقانه. مجلۀ مطالعات تاریخ اسلام، 9 (35)، 153-182.
قشیری، عبدالکریم. (2003م). رسالۀ قشیریه. تحقیق محمود زریق و علی عبدالحمید باطه‌چی. دمشق: دارالخیر.
قشیری، عبدالکریم. (2000م). رسالۀ قشیریه. تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف. قاهره: دارالکتب الحدیث.
قمی، شیخ عباس. (1419ق). سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار. تهران: فراهانی.
کلاباذی، ابوبکر محمد بن اسحاق. (1993م). التعرف. تحقیق احمد شمس‌الدین. قاهره: مکتبة الخانجی.
کیانی‌نژاد، زین‌الدین. (1366ش). سیر عرفان در اسلام. چ1. تهران: اشراقی.
مامقانی، عبدالله. (1352ق). تنقیح المقال. نجف: المطبعة المرتضویه.
محاسبی، الحارث. (1988م). الرعایة لحقوق الله. تحقیق عبدالقادر احمدعطا. بیروت: دارالکتب العلمیه.
محقق داماد، محسن. (1380ش). تاریخ فلسفه در اسلام. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مدرسی، محمدتقی. (بی‌تا). العرفان الاسلامی. بی‌جا: دانشوران معاصر.
مرتضوی، منوچهر. (1395ش). مکتب حافظ. چ6. بی‌جا: توس.
مکی، ابوطالب محمد بن علی. (2005م). قوت القلوب فی معاملة المحبوب. تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
موسوی الخمینی، سید روح‌الله. (1394ش). آداب الصلاة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی خمینی، سید روح‌الله. (1372ش). دیوان اشعار. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
مولوی بلخی، جلال‌الدین. (1390ش). مثنوی معنوی. تهران: زوّار.
مولوی بلخی، جلال‌الدین. (1357ش). مثنوی معنوی. شرح سید جعفر شهیدی. تهران: امیرکبیر.
نیشابوری، سید رضا. (1383ش). تاریخ فلسفه در اسلام. تهران: سمت.
یثربی، سید یحیی. (1391ش). عرفان نظری. چ1. قم: بوستان کتاب.
یزدان‌پناه، یدالله. (1393ش). مبانی و اصول عرفان نظری. چ5. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  • Receive Date: 11 February 2025
  • Revise Date: 26 May 2025
  • Accept Date: 24 July 2025
  • Publish Date: 08 September 2025