نویسنده

• حیدر قلی‌زاده

دانشگاه تربیت معلم آذربایجان

چکیده

غزلیات حافظ اصطلاحات و تعابیر بی شماری دارد که حافظ آن ها را اغلب از روی انتقاد، طنز و تعریض به صورت معکوس و باژگونه به کار برده است، این تعابیر باژنما هم با قرینه ها یا باژنماهای مخالف و متقابل به کار رفته است و هم با قرینه های موافق و متلازم. عناصر و مواد این تعابیر باژنما بدین شرح است: عناصر دینی و شرعی، عناصر غیردینی و غیرشرعی، عناصر عرفی و مقبول، عناصر غیرعرفی و غیرمقبول، و عناصر غیرقابل ارزش گذاری. مطالعه این باژنماها در اشعار عرفانی به ویژه در شعر حافظ و باژخوانی آ نها منظری نو برای فهم و تفهیم متن به خواننده می بخشد و بسا بسیاری از معانی پنهان و گمشده اشعار حافظ، از این طریق به مخاطبان چهره بر می گشاید. باژنماهای شعر حافظ در این موضوعات و حوزه های معنایی سروده شده است: ،1 . خداوند و اسماء و صفات او مانندِ صمد، صنم، ساقی، شاهد، بت چین، قامت یار، زلف، غمزه،2 . حوزه ایمان و دین مانندِ دینداری، بی دینی، تقوا، مذهب، پاکدامنی، تردامنی، گناهکاری، معصیت، مستی و رندی و قلندر ی، باده نوشی، فسق و فساد، خدمت معشوق و می 3. ظواهر، مظاهر، احکام و برخی باورهای دینی و شرعی مانندِ نذر و فتوح، مسجد، وضو، سجاده، رشته تسبیح، حوض کوثر، حج، روزه، باده، ساغر، میخانه، خرابات، کنشت، زنار، بزم و طرب،4 آداب و رسوم و باورهای صوفیه مانندِ خانقاه، چله نشینی، خرقه پوشی، شطح و طامات، کرامات، شیخ و پیر، آب حیات، نظربازی، دردنوشی، کرشمه، لعل شاهد، کوی می فروشان، پیر مغان، لاله، ره صحرا ،5 اشخاص، شخصی ت ها و نمادهای شخصیتی مانندِ صوفی، زاهد، دلق پوش، عابد، صهیب، شافعی، فقیه، مفتی و محتسب، حافظ، عاقل، مجنون، عبد، حلاج، رند، مرغ زیرک، گل.

کلیدواژه‌ها

• باژگویی
• باژنمایی
• باژخوانی
• باژگونه
• حافظ
• غزل
• عرفان