نویسنده

• ابراهیم خدایار

چکیده

سرگذشت ماوراءالنهر در سالیان بعد از ورود اسلام به منطقه فرارود در قرن نخست هجری قمری، با اسلام و طریقت‌های برآمده از تعالیم اسلامی، پیوندی سخت ناگسستنی دارد. در این میان، تعالیم خواجه بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی (718- 791ق/ 1318- 1389م) و طریقت منسوب بدو «نقشبندیه» آنگونه در جان و دل اقوام و طبقات مختلف ساکن در آن ، نفوذ پیدا کرده بود که مردم او را تا حد خداوند می‌پرستیدند. پیش از آنکه در روزگار نیست‌انگاری دینی و فرهنگی دوران شوراها (1917- 1991م) مبارزه با میراث عرفانی این منطقه شروع شود، حرمت و تقدس این طریقت از سوی نویسندگان و شاعران تجددگرا و روشن‌فکر منطقه که بعدها، غالب آنها به حزب کمونیست پیوستند و به تبلیغ مرام آن پرداختند، به شدت به دیده تردید و تشکیک نگریسته شد، اما احترام عمیقی که شاعر، عالم و روشنفکر بزرگ سمرقندی، سید احمد وصلی (1870- 1925م) در مثنوی «نظم السلسله» نسبت به خواجه بهاءالدین نقشبند و به ویژه پیر طریقت خود، ایشان ولی‌خان اورگوتی، آشکار کرده است از روشنفکری و روشن‌بینی واقعی این شخصیت حکایت می‌کند. در این مقاله برای نخستین بار مثنوی «نظم السلسله»‌ـ که آخرین اثر از نوع نسب‌نامه‌های معنوی درباره اقطاب و اولیای عرفانی در ماوراءالنهر به شمار می‌رود‌ـ پس از یک مقدمه در شرح حال مؤلف ذیل دو عنوان کلی صورت و محتوا، نقد و بررسی شده و سلسله ایشان ولی خان اورگوتی تا پیامبر گرامی‌(ص) با نمودار نشان داده شده است. این مقاله به دلیل استفاده از نسخ خطی، منابع چاپ سنگی و چاپی نادر به زبان‌های فارسی، تاجیکی و ازبکی، در شناساندن سلسله یکی از بزرگان طریقت نقشبندیه در آسیای مرکزی از اهمیت ویژه‌ای برخودار است.

کلیدواژه‌ها

• سلوک عارفانه
• نقشبندیه
• ادبیات قرن بیست تاجیک
• وصلی سمرقندی
• نظم السلسله
• حکومت

عنوان مقاله [English]

Mystical Journey: A study and a Critique of Seyhyed Ahama Wasli Samarqandi’s Mathnawi Nazm al-Selseleh

نویسنده [English]

• Ebrāhim Khudāyār

چکیده [English]

In the years after the introduction of Islam to the region of Transoxania in the first century (A.H.) the history of this area had an inseparable relation to Islam and spiritual paths risen from Islamic teaching Meawhile, the teaching of Khājeh Baha ‘al-din Muhammad Naqshband Bokharāyi (1381 –1389) and the spiritual path related to him, Naqshbandiye, had such a great effect on the heart and souls of different classes of people and tribes of that area that they worshipped him like God. In the years of rejecting religion and tradition, in the period of councils and before the beginning of the fight against the mystical inheritance this region, the enlightened and modernist writers and poets of that area who later joined the communist party and spread its cause severely doubted the holiness and reverence of this path. But the deep respect that the poet, scholar and great intellectual of Samarqand, Seyyed Ahmad wasli (1925 – 1870) had in his Mathnawi, Nazm al- Selseleh, toward Khājeh Baha al-Din Naqshband and especially toward his spiritual director, Ehsan wali Khan Orgguti, showed the real intellectuality and enlightening of his personality . In this article, after an introduction about the author’s biography, for the first time the Mathnawi of Selseleh- which is the last work of the kind of spiritual genealogy regarding mystical plles and saints in Transoxania – is analysed and criticized under two general titles of form and content.

کلیدواژه‌ها [English]

• mystical journey
• Naqshbandiye
• the twentieth century Tajik literature
• Wasli Samarqandi
• Nadhm al- Selseleh