نویسنده

• ابراهیم خدایار

چکیده

سرگذشت ماوراءالنهر در سالیان بعد از ورود اسلام به منطقه فرارود در قرن نخست هجری قمری، با اسلام و طریقت‌های برآمده از تعالیم اسلامی، پیوندی سخت ناگسستنی دارد. در این میان، تعالیم خواجه بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی (718- 791ق/ 1318- 1389م) و طریقت منسوب بدو «نقشبندیه» آنگونه در جان و دل اقوام و طبقات مختلف ساکن در آن ، نفوذ پیدا کرده بود که مردم او را تا حد خداوند می‌پرستیدند. پیش از آنکه در روزگار نیست‌انگاری دینی و فرهنگی دوران شوراها (1917- 1991م) مبارزه با میراث عرفانی این منطقه شروع شود، حرمت و تقدس این طریقت از سوی نویسندگان و شاعران تجددگرا و روشن‌فکر منطقه که بعدها، غالب آنها به حزب کمونیست پیوستند و به تبلیغ مرام آن پرداختند، به شدت به دیده تردید و تشکیک نگریسته شد، اما احترام عمیقی که شاعر، عالم و روشنفکر بزرگ سمرقندی، سید احمد وصلی (1870- 1925م) در مثنوی «نظم السلسله» نسبت به خواجه بهاءالدین نقشبند و به ویژه پیر طریقت خود، ایشان ولی‌خان اورگوتی، آشکار کرده است از روشنفکری و روشن‌بینی واقعی این شخصیت حکایت می‌کند. در این مقاله برای نخستین بار مثنوی «نظم السلسله»‌ـ که آخرین اثر از نوع نسب‌نامه‌های معنوی درباره اقطاب و اولیای عرفانی در ماوراءالنهر به شمار می‌رود‌ـ پس از یک مقدمه در شرح حال مؤلف ذیل دو عنوان کلی صورت و محتوا، نقد و بررسی شده و سلسله ایشان ولی خان اورگوتی تا پیامبر گرامی‌(ص) با نمودار نشان داده شده است. این مقاله به دلیل استفاده از نسخ خطی، منابع چاپ سنگی و چاپی نادر به زبان‌های فارسی، تاجیکی و ازبکی، در شناساندن سلسله یکی از بزرگان طریقت نقشبندیه در آسیای مرکزی از اهمیت ویژه‌ای برخودار است.

کلیدواژه‌ها

• سلوک عارفانه
• نقشبندیه
• ادبیات قرن بیست تاجیک
• وصلی سمرقندی
• نظم السلسله
• حکومت