نویسنده

• محمدجواد رضائی

چکیده

نظریه‌ی «وحدت شخصی وجود» عالی‌ترین مرتبه‌ی توحید نظری است. این نظریه، به رغم سابقه‌ای طولانی‌اش، در سنت ما تا پس از ابن عربی و قونوی صورتی نظام‌مند نیافته است. این نظریه در آثار ابن عربی با روشنی بیشتری نسبت به گذشتگان مطرح شد و شارحانی چون قونوی، کاشانی، قیصری، جامی، سید حیدرآملی و ابن ترکه اصفهانی آن را ورز دادند و به منزله‌ی نظریه‌ای در باب وجود مطرح کردند. ملاصدرا این نظریه را به حسن قبول تلقی کرد و بر اساس موازین حکمت به تبیین آن پرداخت و دو برهان بر اثبات آن اقامه کرد. این نظریه در واقع رأی نهایی ملاصدرا است و می‌توان نظریه‌ی وحدت تشکیکی وجود را نسبت به آن نظریه‌ای متوسط تلقی کرد. پس از ملاصدرا عارفان و حکیمانی چون آقا محمدرضا قمشه‌ای، سید احمد کربلایی، میرزا علی‌آقا قاضی، امام خمینی و علامه طباطبایی از معتقدان و مدافعان این نظریه بوده‌اند. بر حسب این نظریه موجود و وجود حقیقی منحصر به ذات اقدس حق تعالی است و ما سوی‌الله جملگی شئونات و تجلیات و ظهورات آن وجود واحدند و اطلاق وجود بر مظاهر و مجالی کثیر آن، بالعرض و المجاز است. بنابراین، اولاً، کثرات محسوس و معقول اموری پنداری محض نیستند و خارج از ذهن ما تحصل و تحقق دارند، نهایت آن که حقیقت آنها عین وجود نیست، بلکه مظهر و مجلای وجودند؛ و ثانیاً، هیچ یک ازکثرات عالم کون حقیقتاً وجود ندارند و لذا اسناد همه خدایی و حلول و اتحاد به اصحاب این نظریه کاملاً نادرست است. با این همه، گروه‌های مختلفی به مخالفت با این نظریه پرداخته و آن را از همین دو جهت مورد نقد و انکار قرار داده‌اند. در این مقاله اظهارات مرحوم علامه جعفری که به استناد پاره‌ای از اقوال ملاصدرا در اسفار این نظریه را همه خدایی و مستلزم حلول یا اتحاد پنداشته است، مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

• وحدت وجود
• وحدت موجود
• وحدت شخصی وجود

عنوان مقاله [English]

Critique of ‘Allameh Ja’fari’s Views on the unity of existence

نویسنده [English]

• Muhammad jawād rezāyi

چکیده [English]

The theory of personal unity of existence is the highest state of theoretical monotheism. Despite its long background, this theory has not had a systematic form in our tradition before Ibn Arabi and Qūnawi. In comparison to other past scholars works, the theory has been discussed more clearly in Ibn Arabi’s books. Some commentators like Qūnawi, Kāshāni, Qaysari, Jami, Seyyed heydar Amun and Ibn-Turke Isfahāni modified and presented it as a theory on existence. Mullā sadrā accepted, confirmed and explained it in accordance with the criteria of wisdom, and raised two arguments to prove it. It is in fact the final view of Mullā sadrā . in comparison to it, we can consider the traditional unity of existence as an average theory. After Mullā sadrā some mystics, Like Muhmmad Rezā Qumshe ‘I, Seyyed Ahmad Karbalāyi, Mirzā Ali Aqhā Qāzi, Imam Khomeyni and ‘allameh Tabātabāyi defended the theory according to which the real existence or existent is only the holy essence of God the Exalted, and others are His states, manifestations and appearance Using the term ‘ existence’ to them is not by essence, but by accident. Thus, firstly, sensible and intelligible multiplicities are not mere imaginations rather, they exist outside of mind and are manifestation and appearances of existence, but their realities are not the very existence . secondly, none of the multiplicities of this world has real existence so attribution of pantheism and incarnation to the followers of this theory is incorrect. Nevertheless, different groups disagreed with the theory and criticized and rejected it because of the two mentioned points . in this article, the late ‘Allameh Ja’fari’s statements are analyzed and criticized . Relying on some of Mullā Sadrā’s views in Asfar, Ja’fari wrongly believed the theory necessitates pantheism and incarnation.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ibn Arabi
• Unity of Existence
• personal unity of existence
• Muhammad