مطالعات عرفانی
فرایند سلوک و آداب و لوازم آن در تنتریسم هندویی
نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد ادیان و عرقان تطبیقی، دانشگاه کاشان
2 استادیارگروه ادیان و فلسفه، دانشگاه کاشان (نویسنده مسئول)
چکیده
تنتریسم آیینی رازورزانه است که با به‌کار‌گیری فنون و تمرین‌های ویژه‌ای در بستری از اعتقادات خاص می‌کوشد تا در یک فرایند باز اتحاد کیهانی، آیین‌گزار را از چرخۀ بازپیدایی آزاد سازد و طریقی برای ایصال وی به مرتبۀ «جیوان موکتی» فراهم آورد. تنتریسم را نمی‌توان نظام مستقل دینی به حساب آورد بلکه مجموعه‌ای از آموزه‌ها، اعمال و آیین‌های سلوکی است که علاوه بر هندوئیزم در دیگر سنت‌های دینی هند نیز یافت می‌شود. نوشتۀ پیش رو با روش توصیفی‌تحلیلی درصدد تبیین این فرایند سلوکی ـ معرفتی در تنتریسم هندویی است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که لطف خداوند که همان آکندگی و سریان شکتی یا انرژی الهی در سراسر هستی است، بستری را فراهم می‌کند تا از طریق پوجای تنتریک، که در دو ساحت بیرونی و درونی قابل اجراست، تلاش‌ها و تمرین‌های جسمی/ ذهنی آیین‌گزار برای الغای خودآگاهی بشری در خودآگاهی کیهانی به ثمر نشسته و خود مجازی (جیوا) در خود حقیقی (آتمن) فانی گردد. این فرایند در پوجای بیرونی که در محیط قدسی مندله شکل می‌گیرد، سالک را از صفات و قدرت‌های خدا/خدایانِ احضارشده و عینیت‌یافته برخوردار نموده و سرانجام به وحدت او با الوهیت می‌انجامد. اما در ساحتی دیگر، در پوجای درونی، همین رویداد در «سوکسما سریره» تحقق می‌یابد. در اینجا، «کوندالینی شکتی» با استفاده از فنون و انضباط‌های جسمانی/روحانی آزاد شده، با حرکت در امتداد نادی سوشومنا، چکره‌های هفت‌گانۀ محاذی‌محور نخاعی را فتح می‌کند. فتح هر چکره، تجربۀ معنوی جدیدی را برای سالک به ارمغان می‌آورد و او را در مقامات سلوکی به پیش می‌راند. وصول به چکرۀ هفتم (چکرۀ تاج)، مقام وحدت دو اصل شیوا و شکتی و پایان فرایند سیر و سفری انفسی است که آیین‌گزار را به مرتبۀ جیوان موکتی یا زندۀ آزاد نائل می‌گرداند.
کلیدواژه‌ها
منابع
- پاولسون، جنویو لویس (۱۳۸۶)، کوندالینی و چاکراها، ترجمۀ جمشید هاشمی (آرام)، تهران: انتشارات تجسم خلاق.
- ترایب، آنتونی (۱۳۸۸)، «آیین بودای تنتره‌یانه»، ترجمۀ ملیحه معلم، هفت آسمان، شمارۀ ۴۴، ۱۳۷ـ۱۶۰.
- توچی، جوزپه (۱۳۸۸)، مندله (نظریه و عمل)، ترجمۀ ع. پاشایی، قم: انتشارات ادیان و مذاهب.
- چاترجی، ساتیش چاندرا و داتا، دریندرا موهان (۱۳۸۴)، معرفی مکتب‌های فلسفی هند، چ۱، ترجمۀ فرناز ناظرزاده کرمانی، قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
- سواتماراما، یوگی (۱۳۸۵)، هاتایوگا پرادیپیکا، ترجمۀ رضا رامز و سید عبدالحمید موحدی نایینی، تهران: نشر اژدهای طلایی.
- شایگان، داریوش (۱۳۶۲)، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، چ۳، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- ـــــــ (۱۳۸۲)، آیین هندو و عرفان اسلامی، ترجمۀ جمشید ارجمند، تهران: نشر فرزان.
- شیواناندا، سوامی (۱۳۸۵)، جاپا یوگا، ترجمۀ پروین بیات، تهران: انتشارات عصر روشن‌بین.
- قرایی، فیاض (۱۳۸۸)، ادیان هند، چ۲، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
- نیرانجاناندا، سرسوتی سوامی (۱۳۷۷)، یوگا و انرژی‌درمانی، ترجمۀ سید جلال موسوی‌نسب، تهران: انتشارات فراروان.
- هادی‌نیا، محبوبه (۱۳۸۷)، «آیین پرستش شکتی در مکاتب شیوایی»، پژوهشنامۀ ادیان، سال دوم، شمارۀ ۳، ۱۷۵ـ۲۰۱.
)
دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 35
35فروردین 1401صفحه 67-96
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 29 خرداد 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 فروردین 1401