مطالعات عرفانی
کارکردهای معرفتی بُعد جسمانی انسان از دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرا
نویسندگان
1 دانش‌آموخته دوره دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان
2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان(نویسنده مسئول)
چکیده
نقش و کارکرد بُعد جسمانی انسان در ابعاد مختلف پس از اثبات ضرورت بعد جسمانی انسان، از مسائل مهم و قابل توجهی است که هرچند در فلسفۀ ملاصدرا و عرفان ابن‌عربی به آن اشارۀ مستقیمی نشده و باب مستقلی به آن اختصاص نیافته، از آراء و مبانی این دو دانشمند قابل‌استخراج است. از جمله این کارکردها می‌توان به کارکردهای معرفتی و نقش بعد جسمانی انسان در فرایند شناخت و معرفت اشاره کرد. این مقاله که بر اساس روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا نگاشته شده، بر آن است که موارد متعدد کارکردهای معرفتی بعد جسمانی انسان را از منظر ابن‌عربی و ملاصدرا استخراج نموده و میان آن‌ها از منظر این دو شخصیت، ارزیابی مقایسه‌ای بنماید. در نهایت این نتیجه به دست آمده است که بعد جسمانی انسان نزد این دو دانشمند از جهت معرفتی نقش مهمی در تحقق مقوله علم و معرفت و توابع آن، شکل‌گیری تخیل در انسان به‌عنوان یکی از مواد کسب معرفت، شناخت خداوند به‌عنوان عالی‌ترین موضوع معرفت و شناخت عالم و حقایق باطنی آن به‌عنوان موضوعی فراروی انسان دارد. این مقاله نشان می‌دهد که از منظر ابن‌عربی و ملاصدرا گذشته از اشتراکات زیادی که دربارۀ کارکردهای بعد جسمانی انسان در تحصیل علم، شناخت خداوند و عالم وجود دارد که حاکی از تأثیر ملاصدرا از ابن‌عربی نیز هست، اختلافاتی هرچند اندک نیز در نحوۀ تبیین بر اساس مبانی و آراء آن دو دیده می‌شود.
کلیدواژه‌ها
- آشتیانی، سید جلال‌الدین (1381)، شرح بر زاد المسافر، چ3، قم: بوستان کتاب.
- ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1393)، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، چ6، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
- ابن‌عربی، ابوبکر محمد(1424ق)، فتوحات مکیه، بیروت: دار طادر.
- ــــــــ (1395)، فتوحات مکیه، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
- ــــــــ (1393)، فصوص الحکم، تهران: مولی.
- ــــــــ (2002الف)، «عقلة المستوفز» مندرج در رسائل ابن‌عربی، ج۲، بیروت: دارالفکر.
- ــــــــ (2002ب)، «التدبیرات الالهیة فی المملکة الانسانیة» مندرج در رسائل ابن‌عربی، ج۶، بیروت: دارالفکر.
- ــــــــ (1401ق)، ترجمان الاشواق، بیروت: دار بیروت.
- ــــــــ (1377)، ترجمان الاشواق، ترجمۀ گل‌بابا سعیدی، چ1، تهران: انتشارات روزنه.
- ــــــــ (1421ق)، رسالة روح القدس، مندرج در مجموعه رسائل ابن‌عربی، چ1، بیروت: دار المحجة البیضاء.
- بخشنده‌بالی، عباس و همکاران (1395)، «انسان کامل با تأکید بر کارکردهای دنیوی: بررسی دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرا»، فصلنامه علمی‌پژوهشی انسان‌پژوهی دینی، شمارۀ 36، 51ـ71.
- بخشنده‌بالی، عباس و ابراهیمی، حسن (1396)، «بررسی دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرا پیرامون انسان کامل با تأکید بر نقش هدایتی و ارشادی»، مجلۀ عرفان اسلامی، شمارۀ 51، 43ـ61.
- جعفری، هادی و همکاران (1399)، «تحلیل و بررسی ضرورت بعد جسمانی انسان از دیدگاه ابن‌عربی»، مطالعات عرفانی، شمارۀ 31، 67ـ92.
- جعفری، هادی و ارشدریاحی، علی (1400)، «تحلیل و بررسی دلایل ضرورت بعد جسمانی برای انسان از دیدگاه ملاصدرا»، خردنامه صدرا، شمارۀ 3 (پیاپی 103)، 77ـ94.
- چیتیک، ویلیام (1385)، عوالم خیال، ترجمۀ نجیب‌الله شفق، چ 1، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ــــــــ (1389)، درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی، ترجمۀ جلیل پروین، چ2، تهران: انتشارات حکمت.
- خوارزمی، تاج‌الدین حسین بن حسن (1393)، شرح فصوص الحکم ابن‌عربی، چ5، تهران: انتشارات مولی.
- الصادقی، احمد (2010م)، اشکالیة العقل و الوجود فی فکر ابن‌عربی، چ1، بیروت: دار المدار الاسلامی.
- فاضل تونی، محمدحسین (1386)، مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی، چ1، قم: انتشارات مطبوعات دینی.
- کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1379)، لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح و تعلیقه مجید هادی‌زاده، تهران: انتشارات میراث مکتوب.
- مفتاح، عبدالباقی (1385)، کلید‌های فهم فصوص الحکم، ترجمۀ دکتر داود اسپرهم، چ1، تهران: انتشارات نشر علم.
- مطهری، مرتضی (1393)، شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم، چ24، تهران: انتشارات صدرا
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1428ق)، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، چ2، قم: انتشارات طلیعه نور.
- ــــــــ (1389الف)، تفسیر القرآن الکریم، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- ــــــــ (1389ب)، رسالة الشواهد الربوبیه، مندرج در مجموعه رسائل فلسفی، چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- ــــــــ (1381)، کسر اصنام الجاهلیة، چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- ــــــــ (1386)، الشواهد الربوبیة، چ4، قم: بوستان کتاب.
- ــــــــ (1391)، عرشیه، چ1، تهران: انتشارات مولی.
- ــــــــ (1390)، الواردات القلبیة، مندرج در مجموعه رسائل فلسفی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- ــــــــ (1384)، شرح الاصول الکافی، چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
)
دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 35
35فروردین 1401صفحه 125-148
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 29 خرداد 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 فروردین 1401