بررسی و تحلیل عناصر ساختاری داستان در مناظره‌های صوفیانه متون عرفانی سده پنجم و ششم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سلمان فارسی کازرون، کازرون، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،

چکیده

یکی از راههای ارتباط کلامی در متون عرفانی، مناظره یا گفتگو است که به اهداف متفاوتی صورت می‌گیرد. در مناظره، هدف بیان دیدگاههای خود و تلاش برای اثبات برتری آن است. در کنار این هدف اصلی که به طور صریح بیان می‌شود، مانند هر متن دیگری، اطلاعاتی نیز به صورت غیرمستقیم به خواننده منتقل می‌شود. از آنجا که مناظره دارای قالب داستان‌ است، از طریق تحلیل ساختار داستانی نیز میتوان به استخراج، مطالعه و بررسی آن پرداخت. در این پژوهش، مناظرههای موجود در متون نثر عرفانی فارسی سدههای پنجم و ششم بررسی می‌شوند تا ضمن روشن شدن اهداف صریح مناظرهها از طریق نقل شواهد، اطلاعات غیرمستقیم آن نیز با بررسی عناصر داستانی، مورد مطالعه قرار گیرد. برای استخراج، مطالعه و رده بندی اطلاعات غیرمستقیم متن، پژوهشی به روش توصیفی-تحلیلی و همچنین تحلیل آماری در چارچوب بررسی «عناصر داستان» صورت خواهد گرفت و عناصر ساختاری داستانی مانند حجم، پیرنگ، کشمکش، شخصیت، زاویه دید، لحن، مکان و زمان بررسی میشوند. به دلیل آموزشی و تبلیغی بودن متون صوفیانه و ضرورت ارسال سریع و صریح پیام، حجم نزدیک به 70 درصد مناظرهها کوتاه است و در ساختار داستانهای مینی مال جای میگیرند. به دلیل روایی و قداست سازی برای مشایخ و بزرگان درگذشته در عرفان، از سه زاویه دید سوم شخص 76 درصد و اول شخص 3 درصد و به ندرت تک گویی استفاده شده است. این مساله میرساند که ممکن است داستانهای مرتبط با مشایخ در ادوار بعدی تکوین یافته است. ا

کلیدواژه‌ها

منابع
البرزی، پرویز. (1386). مبانی زبان‌شناسی متن. تهران: امیرکبیر.
ابراهیم‌تبار، ابراهیم. (1392). بررسی سبک‌شناختی و تحلیل محتوایی مناظرۀ مست و هوشیار پروین اعتصامی با مناظرۀ مست و عاقل مولانا. بهارستان ادب، 9(24)، 101-۱۱۸.
انصاری، خواجه عبداﷲ. (1386). طبقات الصوفیه. تصحیح محمد سرور مولایی. تهران: انتشارات توس.
جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1375). نفحات الانس من حضرات القدس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
رازی، نجم‌الدین. (1377). مرصاد العباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رضایی، مهدی و صادقی نقدعلی علیا، فاطمه. (1401). عیار عرفان؛ پژوهشی پیرامون مفاخرات صوفیانه. تهران: میراث فرهیختگان.
رضوانیان، قدسیه و بهمنی، امیرحسین. (1395). بررسی طرح روایی مناظره در الهی‌نامۀ عطار. متن‌شناسی ادب پارسی، 8(2)، 61-۷۲..
سرّاج طوسی، ابونصر. (1382). اللمع فی التصوف. تصحیح و تحشیۀ رینولد نیکلسون. ترجمۀ مهدی محبتی. تهران: اساطیر.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1374). عوارف المعارف. ترجمۀ ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سهروردی، ضیاءالدین ابوالنجیب. (1363). آداب المریدین. ترجمۀ عمر بن احمد شیرکان. تصحیح نجیب مایل هروی. چ۱. تهران: مولی.
عطار، فریدالدین محمد نیشابوری. (1372). تذکرة الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
غزالی، ابوحامد امام محمد. (1375). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، ابوحامد امام محمد. (1367). نصیحة الملوک. تصحیح علامه جلال‌الدین همایی. تهران: مؤسسۀ نشر هما.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن. (1387). رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: زوار.
مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل بن محمد. (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. تصحیح محمد روشن. چ۱. تهران: شرکت اساطیر.
محمد بن منور. (1378). اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابوالخیر. به اهتمام حسین بدرالدین. تهران: سنایی.
میرصادقی، جمال. ( 1379). عناصر داستان. تهران: انتشارات سخن.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1392). کشف المحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.
هلیدی، مایکل و حسن، رقیه. (1393). زبان، بافت و متن. ترجمۀ محسن نوبخت. تهران: سیاهرود.
  • تاریخ دریافت: 27 بهمن 1402
  • تاریخ بازنگری: 06 فروردین 1404
  • تاریخ پذیرش: 20 دی 1403
  • تاریخ انتشار: 01 اسفند 1402