نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• امیر حسین همتی

استادِ گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

چکیده

سهمی عمده، از حکایات مرتبط با کراماتِ اولیا، به فِراست ایشان اختصاص دارد. فراست، از مبانی اعتقادی اهل تصوّف است. اهمیت این اصل اعتقادی به‌حدّی است که در تعبیر از آن از واژه‌های قرآنی «مُلکِ عظیم» و «فرقانِ [باطن]» استفاده شده است. در مواجه با حکایاتِ مرتبط با فراست، اگر از ویژگی‌های آن آگاهی جامع کسب نشده یا از اندیشه‌های ارباب طریقت دربارۀ این موضوع، اطلاعی کامل در اختیار نباشد، پیامِ اصلی مندرج در این روایات، به‌درستی دریافت نخواهد شد. این امر باعث می‌شود منزلتِ متفرسان به درستی معلوم نگردد و حتی ممکن است حکایاتِ مرتبط با فراست اولیا، برای خوانندۀ ناآشنا با این مفاهیم، مجعول جلوه‌ کند. مشخص ساختنِ خصوصیات فراست و تبیینِ مباحث مرتبط با آن، منوط به ارائۀ توضیحی مبسوط، از طریق طبقه‌بندی و تحلیل دیدگاه‌های متعدد «اهل وحدت» در این باب است. بررسی این موضوع، به روش توصیفی و تحلیلی هدف جستار حاضر است. نتایج حاصل از این پژوهش مؤید آن است که برای فهم دقیقِ فراست، ضمنِ شناختِ تعریفِ آن، ‌ضروری است با «خاطر» و انواع آن نیز آشنا شد. هم‌چنین لازم است از تفاوتِ «خاطر» با «الهام» مطلع گردید. آشنایی با مفاهیم و اصطلاحاتی نظیر «وحیِ سِرّ»، «وحیِ جَهر»، «مُحَدَّث»، «مُرَوَّع»، «مُستَنبَط»، «مُتَوَسّم»، «مُتَفَرّس»، «فراست حِکمی» و «فراست الهی» نیز در این زمینه نقشی تعیین کننده خواهد داشت. وجوبِ آگاهی از مسألۀ «دائمی بودن یا دائمی نبودن فراست» و اطلاع از اختلافِ اهل وحدت دربارۀ این‌که «فراست از جملۀ خوارقِ عادات محسوب می‌شود یا خیر» نیز می‌تواند راهگشای مسأله در تبیین جایگاه فراست باشد.