عشق و رابطه آن با زیبایی، نور و حیرت از منظر ابن الخطیب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

لسان الدین بن الخطیب مورخ، ادیب، شاعر و متصوف، شخصیتی جامع در تمدن اسلامی در اندلس است. کتاب روضه التعریف بالحب الشریف او در مورد محبت و عشق الهی است. این اثر به شکل کنایی درخت عشق الهی را به تصویر می‌کشد که در خاک نفس انسانی ریشه دوانیده است. تنة اصلی درخت را تأمل‌ها و معرفت‌ها تشکیل می‌دهد، شاخه‌های آن عاشقان و معشوقان هستند و گلهای آن ارواح پاک انسانی است که سر انجام به میوة فنای فی الله منجر می‌شود. این نوشتار بر آن است که ضمن بیان هستی شناسی عشق از منظر ابن الخطیب، نظریات او را در مورد زیبایی، نور و حیرت مورد بررسی قرار داده، به این سوال ها پاسخ دهد که ابن الخطیب در کتاب «روضة التعریف بالحب الشریف چه تصویری از عشق ارائه داده است؟ و از نظر او این عشق با نور، زیبایی و حیرت چه رابطه ای دارد؟ نتیجه حاصل از این جستارحاکی از آن است که حیرت از منظر او ناشی از عشقی است که از معرفت حاصل می‌شود. این عشق زاییده زیبایی است و با اشراق نور نورالانوار در جهان هستی پدید می‌آید.

کلیدواژه‌ها

 
منابع
ابن‌الخطیب، لسان‌الدین. (1970). روضة التعریف بالحب الشریف. حققه و علقه حواشیه محمد الکتانی، بیروت: دارالثقافة.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن. (1988). دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر. بیروت: دارالفکر.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1946). فصوص الحکم. تعلیق ابوالعلاء عفیفی. مصر: دار إحیاء الکتب العربیه.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1975). الفتوحات المکیه. تقدیم و تحقیق عثمان یحیی. قاهره: بی‌نا.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1988). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
احمدزاده هروی، مژده. (1383). تحلیل تجربۀ زیبا نگری در مولوی. نشریۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 4، 37-58.
الادریسی، حسین. (1381). المؤتلف و المختلف فی الادبین الفارسی و المغربی الاندلسی (شعر العرفان انموذجاً الشوشتری و سعدی الشیرازی). مجلة المنهاج، شمارۀ 25، 190-235.
ارناندس، میگل کروس. (1380). اندیشۀ اسلامی در شبه‌جزیرۀ ایبری. به کوشش سلمی خضراء جیوسی. جلد دوم، میراث اسپانیای مسلمان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 310-337.
افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. (1380). زیبایی‌پرستی در عرفان اسلامی. تهران: طهوری.
الهی قمشه‌ای، محیی‌الدین مهدی. (1363). حکمت الهی، عام و خاص. چ۶. تهران: انتشارات اسلامی.
الانصاری (ابن‌دباغ)، عبدالرحمن بن محمد. (1378). عشق اصطرلاب اسرار خداست. تحقیق پروفسور هریتر. ترجمۀ قاسم انصاری. تهران: کتابخانۀ طهوری.
اورورای، دومینیک. (1380). علمای اندلس. به کوشش سلمی خضراء جیوسی. جلد دوم، میراث اسپانیای مسلمان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
جهانگیری، محسن. (1367). محیی‌الدین عربی چهرۀ برجستۀ عرفان اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
چیتیک، ویلیام. (1382). راه عرفانی عشق. ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی. تهران: پیکان.
ختمی لاهوری، ابوالحسن عبدالرحمن. (1376). شرح عرفانی غزل‌های حافظ. تصحیح و تعلیقات بهاءالدین خرمشاهی، کورش منصوری و حسین مطیعی امین. چ۲. تهران: نشر قطره.
خلیلی، محمدحسین. (1382). مبانی فلسفی عشق از منظر ابن‌سینا و ملاصدرا. قم: بوستان کتاب.
درنیقه، محمد احمد. (2003). معجم شعراء الحب الالهی. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
دیلم صالحی، بهروز. (1381). آموزۀ هماهنگی با نظام کیهانی در فلسفۀ اشراق سهروردی. فصلنامۀ علمی‌ترویجی دانشگاه قم، ۴(۱ و ۲)، 116-128.
رجایی بخارایی، احمدعلی. (1375). فرهنگ اشعار حافظ. چ۸. تهران: انتشارات علمی.
رنجبر کرمانی، علی‌اکبر. (1384). سیر اجمالی تصوف در اندلس. مجلۀ معارف، شمارۀ 63، 51-65.
السراج الطوسی، ابی نصر عبدالله علی. (1914). اللمع فی التصوف. تصحیح رینولد نیکلسون. چاپ لیدن.
شوقی ضیف، احمد. (1994). عصر الدول و الامارات الاندلس. القاهره: مدیریة الکتب و المطبوعات الجامعیه.
شیخ بهایی. (1383). کشکول. ترجمۀ کریم فیضی تبریزی. تهران: انتشارات تهذیب.
صادقی، مجید و عروجی، راضیه. (1385). حیرت در عرفان. فصلنامۀ پژوهش‌های فلسفی-کلامی، دانشگاه قم، ۷(۴)، 31-63.
صادقی، مجید و یاریان، مجید. (1386). عشق از منظر شیخ اشراق. نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 51، 103-117.
طلایی مینایی، اصغر. (1383). عرفان، زیبایی‌شناسی و شعور کیهانی: گذری بر جهان‌بینی پست‌مدرنی وحدت وجود. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
عباسی، ولی‌الله. (1387). تفکر در اندیشۀ عرفانی. نشریۀ هفت آسمان، شمارۀ 37، 49-84.
عفیفی، ابوالعلاء. (1370). شرح فصوص الحکم. چ۲. تهران: انتشارات الزهراء.
غرمینی، عبدالسلام. (2000). المدارس الصوفیة المغربیة فی القرن السادس الهجری. مغرب: دارالبیضاء.
غریب، مأمون. (2000). ابوالحسن الشاذلی حیاته، تصوفه، تلامیذه و أولاده. قاهره: دار غریب.
غزالی، ابوحامد. (1364). مشکوة الانوار. ترجمۀ صادق آینه‌وند. تهران: انتشارات امیرکبیر.
فرشبافیان، احمد. (1376). مشرب عرفانی امام خمینی و حافظ. تهران: نشر عروج.
فی یرو، ماریا. (1380). بدعت در اندلس. به کوشش سلمی خضراء جیوسی. جلد دوم، میراث اسپانیای مسلمان. مشهد: انتشارات آستان قدس، 478-498.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1381). رسالۀ قشیریه. ترجمۀ محمدحسن فروزانفر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مارین، مانوئلا. (1380). اعمال عبادی مسلمانان در اندلس. به کوشش سلمی خضراء جیوسی. جلد دوم، میراث اسپانیای مسلمان. مشهد: انتشارات آستان قدس، 451-477.
معین، محمد. (1382). فرهنگ فارسی معین. چ۲. تهران: انتشارات فرهنگ.
المقری، احمد بن محمد التلمسانی. (1988). نفح الطیب من غصن اندلس الرطیب. حققه احسان عباس. بیروت: دار صادر.
منافی اناری، سالار. (1377). عشق عرفانی. فصلنامه زبان و ادبیات وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی، شمارۀ 5، 65-85.
موسوی بجنوردی، کاظم. (1387). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. (1380). متن کامل مثنوی معنوی، مطابق نسخه تصحیح نیکلسون. به کوشش مهدی آذریزدی. چ۶. تهران: انتشارات پژوهش.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1357). کشف الاسرار و عدة الابرار. به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. چ۲. تهران: انتشارات امیرکبیر
نصر، سیدحسین. (1359). نظر متفکران اسلامی دربارۀ طبیعت. چ۳. تهران: خوارزمی
نصر، سیدحسین. (1382). جاودان خرد (مجموعه مقالات). به اهتمام سیدحسن حسینی. تهران: سروش
نیکزاد، عباس. (1384). سریان درک و شعور و عشق در همۀ موجودات. نشریۀ رواق اندیشه، شمارۀ 43، 39-49.
هجویری، علی غزنوی. (1373). کشف المحجوب. مقدمۀ قاسم انصاری. تهران: کتابخانۀ طهوری.
  • تاریخ دریافت: 12 دی 1402
  • تاریخ بازنگری: 01 آذر 1403
  • تاریخ پذیرش: 01 آذر 1403
  • تاریخ انتشار: 06 فروردین 1404