مطالعات عرفانی

ریخت‌شناسی داستان پیر چنگی براساس الگوی ولادیمیر پراپ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت هنرهای دینی، دانشگاه ادیان و مذاهب دانشکده دین و هنر (

2 دانشیار، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی

چکیده

این مقاله به بررسی ساختار روایی داستان پیر چنگی از مثنوی معنوی مولانا، با استفاده از الگوی ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ می‌پردازد. هدف این پژوهش آن است که نشان دهد چگونه حکایات عرفانی، به‌رغم پیچیدگی معنوی و محتوای عمیق، می‌توانند از ساختارهای روایی شناخته‌شده در ادبیات عامه پیروی کنند. به این منظور، کارکردها و عناصر اصلی روایت در داستان پیر چنگی شناسایی و با نقش‌های ساختاری پراپ تطبیق داده شده‌اند. شخصیت‌های محوری همچون پیر چنگی و عمر در این حکایت، در چارچوب نقش‌های پراپ، به‌عنوان نمادهای عرفانی ظاهر می‌شوند و هرکدام به‌گونه‌ای در شکل‌گیری و تقویت پیام‌های معنوی حکایت سهم دارند. یافته‌ها نشان می‌دهند که این داستان نه‌تنها با ساختارهای پیشنهادی پراپ هم‌خوانی دارد، بلکه از این ساختارها برای روشن‌تر کردن تمثیل‌ها و معانی عرفانی بهره می‌گیرد. این پژوهش نشان می‌دهد که نظریه‌های ساختاری، به‌ویژه الگوی پراپ، می‌توانند ابزارهای مؤثری برای تحلیل متون کلاسیک و درک لایه‌های عمیق‌تر پیام‌های معنوی آن‌ها باشند. همچنین، توصیه‌هایی برای ادامۀ تحقیقات درزمینۀ تحلیل روایی داستان‌های عرفانی براساس نظریات مدرن ارائه شده است تا به فهم بهتر این متون کمک کند.

کلیدواژه‌ها

منابع
ابوالخیر، ابوسعید. (1402). اسرار التوحید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: نشر آگه.
احمدی، بابک. (1398). ساختار تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
آسابرگر، آرتور. (1380). روایت در فرهنگ عامه. ترجمۀ محمدرضا لیراوی. تهران: سروش.
استاجی، ابراهیم. (1392). تحلیل ریخت‌شناسی داستان سیاوش براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ. متن‌شناسی فارسی، شمارۀ 19، 37-52.
استعلامی، محمد. (1399). مثنوی معنوی. تهران: انتشارات سخن.
اصغرزاده، الهه. (1396). ریخت‌شناسی دو داستان از گرشاسب‌نامه براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ. بهارستان سخن، شمارۀ 36، 135-160.
بامشکی، سمیرا. (1393). روایت‌شناسی داستان های مثنوی. تهران: هرمس.
بیات‌فر، فاطمه. (1399). تحلیل نظام گفتمانی داستان پیر چنگی. پژوهش ادبی، شمارۀ 84 ، 7-32.
پورالخاص، شکراله. (1397). بررسی ساختار روایی الگوی لباو و والتسکی در داستان پیر چنگی. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شمارۀ 54، 115-139.
پراپ، ولادیمیر. (1401). ریخت‌شناسی قصۀ پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: انتشارات توس.
رضایی، لیلا. (1394). بررسی شیوۀ روایت تمثیلی پیر چنگی در مثنوی از منظر پسامدرنیسم. تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، شمارۀ 23، 61-78.
روحانی، مسعود. 1389. ریخت‌شناسی قصۀ قلعۀ ذات‌الصور در مثنوی طبق نظریۀ ولادیمیر پراپ. زبان و ادب فارسی، شمارۀ 53، 67-84.
زمانی، کریم. (1394). میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی). تهران: نشر نی.
زمانی، کریم. (1400). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر اول. تهران: انتشارات اطلاعات.
ساکی، محمدرضا. (1390). شکل‌شناسی دو قصه از مثنوی مولوی براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ. عرفانیات در ادب فارسی، شمارۀ 8، 11-24.
ستاری، رضا. (1391). تحلیل منظومۀ جهانگیرنامه براساس نظریۀ ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ. ادبیات فارسی، شمارۀ 33، 169-192.
سعیدی، مریم. (1387). تحلیل ساختاری داستان با نگاهی به داستان پیر چنگی در مثنوی مولانا. حافظ، شمارۀ 51، 51-54.
طایفی، شیرزاد. (1400). تحلیل داستان پیر چنگی بر پایۀ الگوی روایی گریماس. پژوهش‌های ادب فارسی، شمارۀ 47، 111-130.
علی‌نژاد، حسن. (1397). خوانش حکایت پیر چنگی از منظر لکان. عرفان اسلامی، شمارۀ 55، 53-69.
فرضی، حمیدرضا. (1392). ریخت‌شناسی هفت خوان رستم از شاهنامۀ فردوسی براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ. پژوهشنامۀ ادب حماسی، شمارۀ 16، 63-76.
کریمی، سودابه. (1393). بانگ آب (دریچه‌ای به جهان‌نگری مولانا). تهران: نشر امید صبا.
مبارک، وحید. (1395). نگاهی بینامتنی به عناصر و محتوای داستان مطرب پیر در سه اثر عرفانی براساس دیدگاه معناساختاری گریماس. عرفانیات در ادب فارسی، شمارۀ 28، 104-127.
موسوی، سید کاظم. (1384). سنخیت در داستان پیر چنگی. مطالعات و تحقیقات ادبی، شمارۀ 7، 91-107.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1396). مثنوی معنوی. تصحیح محمدعلی موحد. تهران: هرمس.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1402). فیه مافیه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: انتشارات نگاه.
نقابی، عفت. (1391). تحلیل ساختاری قصۀ شاه سیاهپوشان براساس الگوی پراپ. پژوهش‌های ادب عرفانی، شمارۀ 21، 141-162.
Propp,  V.  (1968). Morphology of the Folktale. Austin University of Texas press.
مطالعات عرفانی
دوره 20، شماره 1 - شماره پیاپی 39
خرداد 1403
صفحه 181-214
  • تاریخ دریافت: 21 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 15 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 15 بهمن 1403
  • تاریخ انتشار: 25 خرداد 1404