نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد جواد زکوی ¹
• سعید الهی نسب ²
• مهران رضایی ³

¹ دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشتۀ فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم،

² دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشتۀ فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم

³ استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

اصطلاح «امکان» یکی از اصطلاحات پرکاربرد و مشترک در فلسفه و عرفان نظری است. عدم شناخت این دسته از اصطلاحات مشترک که احیاناً در فلسفه و عرفان نظری معانی متفاوتی دارند می‌تواند باعث خطا‌هایی در فهم گزاره‌های این دو علم شود. هدف از این پژوهش معناشناسی اصطلاح «امکان»، بررسی اشتراکات و افتراقات آن از منظر صدرالمتألهین شیرازی به‌عنوان بنیان‌گذار حکمت متعالیه و محقق قیصری شارح برجستۀ مکتب عرفانی ابن‌عربی است. نگارندگان در این پژوهش بر آن‌اند تا در راستای رسیدن به این هدف به این سؤال اصلی پاسخ دهند که اصطلاح امکان، در نظام تفکری ملاصدرا ازسویی و محقق قیصری ازسوی دیگر، چه اشتراکات و افتراقاتی دارد؟ این پژوهش از نوع مطالعۀ بنیادین است که به روش توصیفی و تحلیلی تهیه شده است. براساس دستاورد‌های پژوهش، نقطۀ اشتراک ملاصدرا و محقق قیصری در کاربست اصطلاح امکان، ماسوی الله است که در نظر هر دو اندیشمند، با وصف «امکان» توصیف می‌شوند؛ اما مصادیق «امکان» در دیدگاه محقق قیصری دامنۀ وسیع‌تری دارد و اعیان ثابتۀ ممکن‌الظهور را نیز شامل می‌شود؛ چنان‎که دربارۀ اصطلاح «امتناع» در دیدگاه محقق قیصری، بر همین منوال، اعیان ثابتۀ ممتنع‌الظهور را در بر می‌گیرد. امکان فقری در حکمت متعالیه وصف وجود است، اما امکان از نگاه محقق قیصری هیچ‌گاه وصف وجود قرار نمی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

• امکان
• مفهوم‌شناسی
• صدرالمتألهین
• قیصری
• عرفان نظری
• حکمت متعالیه