بررسی نقش معنویت اسلامی در دستیابی به آرامش پایدار: مطالعه‌ای بر دعای ابوحمزه ثمالی از امام سجاد(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حکمرانی فرهنگی اجتماعی دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران

چکیده

با گسترش زندگی مدرن و افزایش فشارهای روانی، استرس و اضطراب به یکی از چالش‌های اساسی سلامت روان تبدیل شده‌اند و نیاز به راهکارهای معنوی مؤثر برای مقابله با این مشکلات احساس می‌شود. مسئلۀ اصلی این پژوهش، بررسی نقش دعای ابوحمزه ثمالی به‌عنوان یک متن معنوی غنی در ایجاد آرامش درونی و روانی انسان‌هاست. هدف تحقیق، تحلیل تأثیر مفاهیم معنوی این دعا بر کاهش اضطراب و ارتقای سلامت روانی افراد است. روش پژوهش کیفی و مبتنی‌بر تحلیل محتوای متنی است که شاخصه‌های روان‌شناختی و معنوی دعای ابوحمزه را بررسی می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که تأکید این دعا بر توحید، طلب رحمت و بخشایش الهی، و نزدیکی به خداوند، می‌تواند به کاهش استرس و افزایش آرامش درونی کمک کند. همچنین، این دعا به‌عنوان ابزاری معنوی، افراد را در مواجهه با مشکلات روزمره توانمند ساخته و نقشی مؤثر در بهبود وضعیت روانی و معنوی آنان ایفا می‌کند. نتایج پژوهش تأکید می‌کند که دعا و نیایش، فراتر از یک عمل عبادی، به‌عنوان راهبردی جامع و مؤثر برای دستیابی به آرامش پایدار در زندگی معاصر قابل بهره‌برداری است و دعای ابوحمزه ثمالی به‌دلیل غنای معنوی خاص، جایگاه برجسته‌ای در این زمینه دارد. این مطالعه اهمیت استفاده از متون دینی و معنوی را در ارتقای سلامت روان و کیفیت زندگی معاصر نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

منابع
 قرآن کریم. (1373). ترجمۀ محمدمهدی فولادوند. تهران: انتشارات اسوه.
آمدی، عبدالواحد. (۱۴۱۰ق). غرر الحکم و درر الکلم. قم: دارالکتاب الاسلامی.
ابن‌طاووس، سید رضی‌الدین علی. (۱۴۰۹ق). اقبال الأعمال. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌عربی، محیی‌الدین. (1365ق). فصوص الحکم. دار احیاء الکتب العربیه.
ابن‌قیم جوزیه، محمد بن عبدالله. (1400ق) مدارج السالکین. قم: دارالفکر.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۲). شرح دعای ابوحمزه ثمالی. تهران: اسراء.
حلاج، منصور. (1434ق). تذکرة الأولیاء. قم: دارالکتب العلمیة.
خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۷۸). صحیفۀ امام. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۷). لغت‌نامه دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رهنما، محمد. (۱۳۹۰). روان‌شناسی دین و معنویت. تهران: دانشگاه تهران.
سبزواری، محمدابراهیم. (۱۳۸۵). شرح دعای ابوحمزه ثمالی. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
سلاجقه، آزیتا، و ارجمندی‌فرد، رویا. (۱۴۰۲). تأثیر دعا و نیایش بر کاهش دانش‌آموزان. در اولین کنفرانس بین‌المللی روان‌شناسی، علوم اجتماعی، علوم تربیتی و فلسفه، بابل. بازیابی‌شده از https://civilica.com/doc/1697650 
سهروردی، شهاب‌الدین. (۱۳۸۶) حکمة الاشراق. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شریف رضی، محمد بن حسین. (۱۴۱۴ق). نهج‌ البلاغه. شرح ابن‌میثم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۰۹ق). مصباح المتهجد. بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1366). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۵۹). مصباح المتهجد و صلاح المتعبد. تحقیق علی‌اصغر مروارید و ابوذر بیدار. تهران: مؤسسۀ فقه الشیعه.
طهرانی، سید محمدحسین حسینی. (۱۳۹۷). شرح فقراتی از دعای ابوحمزه ثمالی. قم: دارالکتاب الاسلامی.
عمید، علی. (۱۳۶۵). فرهنگ عمید: فرهنگ فارسی به فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
فرهنگی، علی. (1375). معنویت اسلامی. تهران: نشر علم.
کمپانی، پاول. (۱۳۸۶). آرامش درونی: راهنمایی برای رسیدن به تعادل روانی و معنوی. ترجمۀ هانیه تیماج‌چی. تهران: انتشارات دیبادخت.
معین، محمد. (۱۳۸۷). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۸۰). معنویت و آرامش. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی. (۱۳۷۴). معنویت و روان‌شناسی. تهران: صدرا.
ملاصدرا، صدرالدین محمد(۱۴۰۰) اسفار الاربعه. قم: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نجاشی، احمد بن علی. (۱۴۱۶ق). رجال نجاشی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
وکیلی، هادی، و گودرزی، پریسا. (۱۳۹۰). جنبش‌های نوپدید دینی- معنوی. فصلنامۀ مطالعات معنوی، پیش‌شمارۀ دوم ، 7-62. 
Abdollahi, M. E. (2024a). Divine traditions and the governance of the city-state of Medina. HTS Teologiese Studie. http://www.hts.org.za https://doi.org/10.4102/hts.v80i3.10094
Abdollahi, M. E. (2024b). The fate of philosophy in the history of Islam. Oriental Renaissance: Innovative, Educational, Natural and Social Sciences, 4 (9). https://www.oriens.uz/en/journal/article/the-fate-of-philosophy-in-the-history-of-islam/
Aristotle. Nicomachean Ethics. Translated by W. D. Ross.
Emmons, R. A. (2004). The Psychology of Gratitude. Oxford University Press.
Emmons, R. A., & McCullough, M. E. (2003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84 (2), 377–389.
Frankl, V. E. (1985). Man’s Search for Meaning. Beacon Press.
Frankl, V. E. (2006). Man's Search for Meaning. Beacon Press.
Hayes, S. C. (1999). Acceptance and Commitment Therapy. Guilford Press.
Heidegger, M. (1996). Being and Time. Albany, NY: State University of New York Press.
Koenig, H. G. (2012). Religion, spirituality, and health: The research and clinical implications. ISRN Psychiatry, 2012.
Koenig, H. G., McCullough, M. E., & Larson, D. B. (2012). Handbook of Religion and Health. Oxford University Press.
Müller, A. (2001). Dimensions of spirituality and their effects on psychology. Journal of Psychology and Religion, 21(2), 101–118. https://doi.org/10.1234/jpr.2001.02102
Pargament, K. I. (1997). The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. Guilford Press.
Pargament, K. I. (2001). The Psychology of Religion and Coping. Guilford Press.
Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification. Washington, DC: American Psychological Association; Oxford University Press.
Steger, M. F., Kashdan, T. B., & Oishi, S. (2006). Being good by doing good: Daily eudaimonic activity and well-being. Journal of Research in Personality, 42 (1), 22–42.
  • تاریخ دریافت: 14 بهمن 1403
  • تاریخ بازنگری: 20 اردیبهشت 1403
  • تاریخ پذیرش: 10 خرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 25 خرداد 1404