نوع مقاله : مقاله علمی -ترویجی

نویسندگان

• مهسا شعیبی ¹
• رضا شاه منصوری ²

¹ دانشجوی دکتری مدرسی اخلاق اسلامی ، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران

² دانش‌آموخته دکتری مدرسی اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم

چکیده

یکی از مباحث چالشی میان عرفا و فقها میزان توجه به باطن و حقیقتِ شریعت است. عرفا با طراحی یک نظام متشکل از شریعت، طریقت و حقیقت، نگاهی جامع به احکام، آداب و معارف دین داشته‌اند؛ اما همین دیدگاه مورد انتقادات قرار گرفته است. برای شناخت و قضاوت دقیق‌تر دیدگاه عرفا لازم است ابتدا مفهوم این سه واژه و رابطۀ آن‌ها با یکدیگر مورد بازنگری قرار گیرد. ازاین‌رو هدف از این تحقیق بررسی مفهوم و رابطۀ شریعت، طریقت و حقیقت در دیدگاه عارفان و پاسخ به اشکالات منتقدین با روش توصیفی‌تحلیلی و با استناد به ادلۀ نقلی، عقلی و شهودی است. نتیجه اینکه شریعت شامل احکام فقهی و بُعد ظاهری اخلاق، طریقت شامل سیر باطنی انسان و بُعد باطنی اخلاق و حقیقت مربوط به شهود باطنی حق‌تعالی، اسماء و صفات او می‌شود. رابطۀ شریعت، طریقت و حقیقت نه عرضی، بلکه طولی است و هرکدام باطن مورد قبلی است. بنابراین تعبیر از قشر به شریعت به‌معنای بی‌توجهی به آن نیست و شریعت علت در وصول به حقیقت و بقا در آن است؛ لذا هیچ‌گاه انسان از شریعت بی‌نیاز نیست. حقیقت چیزی بر شریعت نمی‌افزاید و شهود منافی عقل و وحی نیست و معیار شهود نیز شریعت است.

کلیدواژه‌ها

• شریعت
• طریقت
• حقیقت
• باطن دین
• رابطۀ دین و عرفان