نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیدعلی مستجاب الدعواتی ¹
• فاطمه خان صنمی ²
• عظیم حمزییان ³

¹ پژوهشگر پسادکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت (ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

² دکتری مذاهب کلامی،دانشگاه ادیان، عضو پیوستۀ انجمن ادیان و مذاهب حوزۀ علمیۀ قم

³ گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان

چکیده

این پژوهش به بررسی تحلیلی محدودیت‌های معرفت‌شناختی و اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی در تفسیر و تولید محتوای عرفانی می‌پردازد. عرفان، به‌عنوان حوزه‌ای مبتنی‌بر تجربه‌های درونی، شهود و تبیین‌های عقلانی، مفاهیمی چندلایه، نمادین و استدلالی را در بر می‌گیرد که درک کامل آن‌ها فراتر از توان محاسباتی هوش مصنوعی است. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر این فناوری، محدودیت‌هایی مانند ناتوانی در فهم شهود، تجربۀ زیسته و ابعاد شخصی عرفان، و نیز عدم درک کامل زبان استعاری و باطنی متون، کاربرد آن را چالش‌برانگیز کرده است. ازسوی دیگر، تولید محتوای عرفانی توسط هوش مصنوعی می‌تواند به مخاطراتی مانند تحریف مفاهیم مقدس، تکثیر تعصبات و سوءاستفاده از احساسات مذهبی منجر شود. این پژوهش نشان می‌دهد که هوش مصنوعی می‌تواند ابزار مکملی برای تحلیل متون عرفانی، ازجمله بخش‌های استدلالی و عقلانی آن‌ها باشد؛ اما بدون نظارت انسانی و چارچوب‌های اخلاقی دقیق، نتایج آن ممکن است نادرست یا زیان‌بار باشد. برای شفافیت بیشتر، نمونه‌هایی از پرسش‌های مطرح‌شده از هوش مصنوعی و پاسخ‌های آن، ازجمله پاسخ‌های پس از تکرار و سخت‌گیری در پرسش، ارائه شده است. راهکارهایی برای استفادۀ مسئولانه از این فناوری نیز پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

• هوش مصنوعی
• عرفان
• معرفت‌شناسی
• اخلاق
• تفسیر متن
• پردازش زبان طبیعی