نقدی بر ادلّۀ روایی وحدت شخصیۀ وجود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ سطح 4 حوزۀ علمیۀ قم و عضو پیوستۀ انجمن کلام حوزۀ علمیۀ قم

2 استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو پیوستۀ انجمن کلام اسلامی حوزۀ علمیۀ قم

3 دانشجوی دکتری قرآن و حدیث پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

نظریۀ وحدت وجود از اندیشه‌های اساسی عرفان اسلامی بوده است که خوانش مختلف آن، مورد قبول بیشتر عرفان و از نظریات مهم در تصوف است؛ یکی از خوانش‌های این نظریه، وحدت شخصیۀ وجود است که مطابق آن، تنها وجود حقیقی در عالم که تمام هستی را پر کرده، خداست و دیگران، همۀ جلوه‌ها و سایه‌هایی از حضرت حق به شمار می‌روند؛ درنتیجه کثرتی که در عالم وجود دارد، کثرت مظاهر است نه کثرت در حقایق. مدافعان این نظریه برای اینکه پشتوانه‌ای محکم برای بیان دیدگاه خود بیابند، به برخی از آیات و روایات تمسک جسته‌ و گاه آن روایات را بهترین دلیل یا شاهد بر ادعای خود محسوب کرده‌اند. این مقاله به شیوه‌ای اسنادی و با روش تحلیل محتوا به بررسی روایاتی پرداخته که در تأیید این نظریه مطرح شده است و نشان می‌دهد که غالب روایات یا دلالت روشن بر این نظریه ندارند و یا اینکه گرفتار ضعف سند بوده و در کتب معتبر روایی نقل نشده است. درنهایت، این نتیجه به دست آمد که نظریۀ وحدت وجود با توجه به منظومۀ روایات شیعه، مورد قبول نیست.

کلیدواژه‌ها

 
منابع
قرآن کریم.
آملى، حیدر. (1422ق). تفسیر المحیط الأعظم. چ3. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
آملى، حیدر. (1368ش). جامع الأسرار و منبع الأنوار. چ1. تهران: مرکز انتشارات علمى و فرهنگى وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالى.
ابن‌بابویه، محمد بن على. (1378ق). عیون أخبار الرضا(ع). چ1. تهران: نشر جهان‏.
ابن‌بابویه، محمد بن على. (1398ق). التوحید (للصدوق). چ1. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌طاووس، على بن موسى. (1330ق). جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع. ‏چ1. قم: دار الرضى.
ابن‌عربى، محیى‌الدین. (بی‌تا). الفتوحات المکیة (اربع مجلدات). چ1. بیروت: دارالصادر.
امینی‌نژاد، علی. (1394). حکمت عرفانی (تحریری از درس‌های عرفان نظری استاد سید یدالله یزدان‌پناه). قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
جندى، مؤیدالدین. (1423ق). شرح فصوص الحکم (الجندى). چ2. قم: بوستان کتاب.
جهانگیرى، محسن. (1375). محیى‌الدین ابن‌عربى چهرۀ برجستۀ عرفان اسلامى. چ4. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جواد آملی، عبدالله. (1386ش). رحیق مختوم. تحقیق حمید پارسانیا. چ3. تهران: اسرا.
جواد آملی، عبدالله. (1387ش). تحریر تمهید القواعد. چ1. تحقیق حمید پارسانیا. تهران: اسرا.
حر عاملى، محمد بن حسن. (1418ق). الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکملة الوسائل). تصحیح محمد بن محمد الحسین القائینى. چ1. قم: مؤسسۀ معارف اسلامى امام رضا(ع).
حسن‌زاده آملى، حسن. (1379). وحدت از دیدگاه عارف و حکیم. چ3. قم: انتشارات تشیع.
حسن‌زاده آملى، حسن. (1381). هزار و یک کلمه. چ3. قم: بوستان کتاب.
حسینی تهرانى، محمدحسین. (1426ق الف). الله‌شناسى. چ4. مشهد: انتشارات علامه طباطبایى.
حسینی تهرانى، محمدحسین. (1426ق ب). مهر تابان. چ8. مشهد: انتشارات ملکوت نور قرآن.
سجادی، جعفر. (1373). ‏فرهنگ معارف اسلامى. چ3. تهران: کومش.
سجادی، جعفر. (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ7. تهران: طهوری.
سیوطی، جلال‌الدین. (بی‌تا). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی.
شریف الرضی، محمد بن حسین. (1414ق). نهج البلاغه. چ1. قم: هجرت‏.
طباطبایى، محمدحسین. (1387). مجموعه رسائل علامه طباطبایى. چ1. قم: بوستان کتاب.
طباطبایى، محمدحسین. (1999م). الرسائل التوحیدیة. چ1. بیروت: النعمان.
طوسى، محمد بن الحسن. (1411ق). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد. چ1. بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
طوسى، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان). چ4. تهران: دارالکتب الاسلامیه‏.
قیصرى، داود. (1375). شرح فصوص الحکم (القیصرى). چ1. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
کبیر مدنی شیرازی، سید على خان بن احمد. (1409). ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین. چ1. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
کربلایى، جواد. (بی‌تا). الأنوار الساطعة فى شرح الزیارة الجامعة. چ1. قم: دارالحدیث.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تصحیح على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى. چ4. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى. (1403ق). بحار الأنوار. چ2. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
مسعودى، على بن حسین. (1384). اثبات الوصیة. چ3. قم: انصاریان‏.
مطهری، مرتضی. (1389الف). آشنایی با قرآن 6. چ26. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (1389ب). عرفان حافظ. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. (1390). انسان کامل. تهران: انتشارات صدرا.
ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم. (1981م‌). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، با حاشیه علامه طباطبایی. چ3. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم(ع). (1400ق). مصباح الشریعه. چ1. بیروت: اعلمى.
موحدی اصل، محسن. (1400). بررسی میزان دلالت برخی آیات قرآن بر وحدت شخصی وجود. انوار معرفت، شمارۀ 20، 75-78.
موسوی، علیرضا. (1403). بازخوانی انتقادی ادلۀ روایی وحدت وجود. مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی، 8(1)، 1-24.
  • تاریخ دریافت: 17 بهمن 1403
  • تاریخ بازنگری: 13 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 13 خرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 17 شهریور 1404