نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حمید نیک فر ¹
• محمد تقی سبحانی ²
• حسین رضایی ³

¹ دانش‌آموختۀ سطح 4 حوزۀ علمیۀ قم و عضو پیوستۀ انجمن کلام حوزۀ علمیۀ قم

² استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو پیوستۀ انجمن کلام اسلامی حوزۀ علمیۀ قم

³ دانشجوی دکتری قرآن و حدیث پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

نظریۀ وحدت وجود از اندیشه‌های اساسی عرفان اسلامی بوده است که خوانش مختلف آن، مورد قبول بیشتر عرفان و از نظریات مهم در تصوف است؛ یکی از خوانش‌های این نظریه، وحدت شخصیۀ وجود است که مطابق آن، تنها وجود حقیقی در عالم که تمام هستی را پر کرده، خداست و دیگران، همۀ جلوه‌ها و سایه‌هایی از حضرت حق به شمار می‌روند؛ درنتیجه کثرتی که در عالم وجود دارد، کثرت مظاهر است نه کثرت در حقایق. مدافعان این نظریه برای اینکه پشتوانه‌ای محکم برای بیان دیدگاه خود بیابند، به برخی از آیات و روایات تمسک جسته‌ و گاه آن روایات را بهترین دلیل یا شاهد بر ادعای خود محسوب کرده‌اند. این مقاله به شیوه‌ای اسنادی و با روش تحلیل محتوا به بررسی روایاتی پرداخته که در تأیید این نظریه مطرح شده است و نشان می‌دهد که غالب روایات یا دلالت روشن بر این نظریه ندارند و یا اینکه گرفتار ضعف سند بوده و در کتب معتبر روایی نقل نشده است. درنهایت، این نتیجه به دست آمد که نظریۀ وحدت وجود با توجه به منظومۀ روایات شیعه، مورد قبول نیست.

کلیدواژه‌ها

• وحدت شخصیه
• عینیت
• سنخیت
• تباین
• تجلی.