مطالعات عرفانی

مدل مفهومی عرفانی شکر در دعای عرفۀ امام حسین(ع) مبتنی‌بر نظریه‌پردازی داده‌بنیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ،گروه علوم قرآن وحدیث ، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان ،ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

3 دانشیار گروه شیعه‌شناسی دانشگاه تهران، دانشکدگان فارابی

چکیده

دعای عرفه به‌عنوان یکی از گنجینه‌های عرفانی و ادعیۀ مأثور، مناجات حضرت سیدالشهدا(ع) در صحرای عرفات است. شکر‌گزاری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل رشد معنوی، روح حق‌‌شناسی را در برابر هر نعمتی احیا می‌کند. این پژوهش با هدف ارائۀ یک مدل رفتاری از گفتمان عارفانه و عاشقانۀ دعای عرفۀ امام حسین(ع) در قالب شکرگزاری با استفاده از روش نظریۀ داده‌بنیاد و تحلیل کیفی و جمع‌آوری اطلاعات از منابع معتبر تاریخی، به‌‌ویژه تفسیر دعای علامه جعفری(ره) انجام شده است. یافته‌ها نشان داد که در دعای عرفه، مفهوم «شکر عرفانی» به‌معنای قدردانی آگاهانه، در 35 فراز دعا تکرار شده است (۱۸ بار صریح، 17 بار ضمنی)؛ این تکرار، بیانگر محور شکر عرفانی در این دعا و اهمیت آن، برای تقرب به خداوند است. نتایج حاکی از آن است که شکرگزاری در این دعا، نه‌تنها یک عمل فردی و عبادی، بلکه راهبردی جامع، برای دستیابی به کمال انسانی و تقرب به خداوند تلقی می‌شود. این مدل شامل مؤلفه‌های مهمی همچون توبه، رضا، ایمان، یقین، توکل، اخلاص، معرفت و توحید است که هریک به مرحله‌ای خاص در سلوک عرفانی اشاره دارد و با نگرشی هدایت‌گرانه، زمینه‌‌ساز تعالی روحی و اخلاقی افراد در بازتعریف و تبیین ارزش‌های انسان معاصر و مدلی کاربردی در زندگی روزمرۀ افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

منابع

ابن‌فارس، احمد بن فارس بن زکریا. (۱۴٠۴ق). معجم مقاییس اللغه. قم: انتشارات مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمد. (۱۴۱۴ق). لسان العرب. چ3. بیروت: دار صادر.
ابن‌طاووس، علی بن موسی. (۱۴۱۹ق). اقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة. تحقیق جواد القیومی الاصفهانی. قم: انتشارات مکتب الاعلام اسلامی.
ابن‌طاووس، علی بن موسی. (۱۴۱۷ق). مصباح الزائر. قم:  مؤسسة آل البیت(ع) لاحیا التراث.
اخوان‌مقدم، زهره و حبیب‌پور، زهرا. (۱۳۹6). تحلیل محتوای دعای عرفه منسوب به امام حسین(ع). پژوهشنامۀ معارف حسینی، شمارۀ 8، 99-116.
استراوس، انسلم و کوربین، جولیت‌. (۱۳۹٠). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ کیفی. ترجمۀ ابراهیم فشار. تهران: نشر نی.
جعفری، محمدتقی. (۱۳۹۲). نیایش امام حسین(ع) در عرفات. چ5. بی‌جا: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری(ره).
حسینی امین، حسین و کرمی‌نیا، محمد و صیدانلو، جواد. (۱۴٠٠). بررسی معناشناسی دعا در قرآن کریم در سه گام. فصلنامۀ متون مطالعات ادبی اسلامی، شمارۀ 29، 101-124.
خمینی، روح‌الله. (۱۳۹۴). شرح چهل حدیث. تهران: مؤسسه و نشر آثار امام خمینی(ره).
دانایی‌فرد، حسن، الوانی، سید مهدی و عادل، آذر. (۱۳۹۱). روش شناسایی پژوهش کیفی در مدیریت، رویکردی جامع. تهران: صفار.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
رضوانی‌پور، مهدی. (۱۳۹۱). جلوۀ شکر در دعای عرفه. مجموعه مقالات و سخنرانی‌های همایش عرفان عاشورا با محوریت دعای عرفه. بی‌جا: عروج.
زمرّدیان، احمد. (۱۳۸۷)‌. وصال العارفین. بی‌جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
سجادی، جعفر. (۱۳۷۵). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: انتشارات طهوری.
سعیدی، گل‌بابا‌. (۱۳۷۸). فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن‌عربی. تهران: انتشارات زوار.
عسکری، ابوهلال. (۱۴۱۲ق). الفروق اللغویه. تصحیح محمدابراهیم سلیم. قاهره: دارالعلم، الثقافه.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱٠ق). کتاب العین. قم: هجرت.
فراستخواه، مقصود‌. (۱۳۹۵). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی‌ (با تأکید بر نظریه بر پایه). تهران: نشر آگاه.
قشیری، عبدالکریم هوازن. (۱۳۸۵). رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
قمی، عباس. (1388ش). کلیات مفاتیح الجنان. قم: دارالعرفان.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴٠۷ق). الکافی. تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. چ4. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
محمدپور، احمد. ‌(۱۳۹۲)‌. روش تحقیق کیفی ضد روش‌ (منطق و طرح در روان‌شناسی کیفی). تهران: جامعه‌شناسان.
مصلائی‌پور، عباس. (۱۳۹۳). حوزۀ معنایی شکر در قرآن کریم. مجلۀ مطالعات قرآن و حدیث، شمارۀ ۱۵، 197-220.
مصطفایی، محمد، گرایلی، بتول و دهقانی، فرزاد. (۱۴٠۲). تحلیل مضمون شکر در دعای عرفۀ امام حسین(ع). مطالعات فهم حدیث، 10 (1)، 185-208.
مجلسی، محمد‌باقر. (۱۴٠۳). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
منصوریان، یزدان. (0۹/03/۱۳۸۶). سخنرانی با موضوع گراندد‌ تئوری چیست و چه کاربردی دارد؟ اصفهان.
Charmz, k. (2000). Grounded Theory objectivist and Constructivist. Methods In Normank. Denzin, Yvonna S. qualitative research. Thousand OaKK, London: SAGE Pub.
Holton, Judith A.‌ (2007). The coding process and Its challenges In Antony Bryant and katy charmz‌ (eds) The SAGE handbook of gronded Thorey.
Liamputtong, P. & Ezzy, D. (2005). QuaLitative research methods. Oxford: Oxford university press.
Urquhartm, C‌. (2013). Grounded theory for qualitative research: a practical guide. LosAngoles, calif: London: SAGE.
 
مطالعات عرفانی
دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 40
دی 1403
صفحه 241-266
  • تاریخ دریافت: 10 اسفند 1403
  • تاریخ بازنگری: 19 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 02 مرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 17 شهریور 1404