نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد مشهدی نوش‌آبادی ¹
• ابوالفضل قراگوزلی ²
• احسان قدرت الهی ³

¹ دانشیار گروه ادیان و فلسفه، دانشکده ادبیات و دانشگاه کاشان

² شاغل در آموزش و پروش (کارشناس‌ارشد ادیان و عرفان)

³ استادیار گروه آموزشی ادیان و فلسفه، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان،

چکیده

عین‌القضات همدانی از صوفیان برجستۀ سدۀ ششم است که آرای متهورانه و باطنی وی منجر به حبس و اعدامش شد. این مسائل باعث شد تا صوفیان پس از وی، با احتیاط با احوال و اندیشه‌هایش مواجه شوند. این مقاله بر آن‌ است تا میزان تأثیر و بازتاب عین‌القضات را در آثار صوفیه پس از او نشان دهد. این پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای و با پیمایش آثار صوفیه پس از وی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که آرای عین‌القضات از همان دوران پس از وی مورد توجه صوفیان بوده است و به‌رغم اینکه بسیاری از صوفیه نام وی را در آثار خود ذکر نکرده‌اند، بخش قابل ملاحظه‌ای از صوفیان نامدار و برجسته، از اندیشه‌های وی تأثیر پذیرفته‌اند. این بازتاب به‌لحاظ تاریخی از آثار محیی‌الدین‌ ابن‌عربی آغاز و به معصوم علیشاه شیرازی ختم می‌شود. به‌رغم اینکه جماعت صوفیان به اندیشه‌های شائبه‌برانگیز عین‌القضات مانند دعوی احیای اموات و تقدیس شیطان و دیگر عقاید حلولی وی استناد کرده‌اند، هیچ‌کدام منتقد وی نبوده بلکه منزلت معنوی‌اش را ستوده، چنان‌که برخی عین‌القضات را در عِداد بزرگ‌ترین صوفیان تاریخ تصوف آورده‌اند. بدین‌ترتیب باوجود احتیاط و مخالفت‌های احتمالی با اندیشه‌های عین‌القضات، طرد چندانی در تودۀ صوفیان دربارۀ وی به چشم نمی‌خورد، بلکه از منظر ایشان، وی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ تصوف محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• اندیشه‌های عین‌القضات همدانی
• کرامات
• دعوی احیای اموات
• تقدیس شیطان
• باطن‌گرایی
• کتاب‌های صوفیه