نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سعیده سعیدیان ¹
• غلامعلی آریا ²
• علیرضا ابراهیم ³

¹ دانشجوی دکتری ادیان وعرفان، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

² استاد بازنشستۀ گروه ادیان و عرفان، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³ استادیار گروه ادیان و عرفان، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

تبیین نسبت میان الوهیت و عبودیت همواره یکی از دغدغه‌های اصلی عرفای شیعه بوده و پایۀ سلوک عملی ایشان را تشکیل داده است. این تحقیق که به روش تحلیلی و مقایسه‌ای صورت پذیرفته، در پی آن است که با استخراج تعاریف مشایخ از ماهیت الوهیت و عبودیت، روابط موجود میان آن دو را تشریح نماید. بر این اساس، یافته‌ها نشان می‌دهند که الوهیت دارای دو ساحت تنزّه و تشخّص بوده و ماهیت الوهیت تنها در ساحت تشخّص معنا می‌یابد که مترتب بر اسما و صفات هستند. عبودیت نیز دو جنبۀ حقی و خلقی دارد که تنها از جنبۀ دوم می‌توان نسبتی را میان او با الوهیت تعریف نمود. عرفای شیعه بر این مبنا درمجموع به سه نسبت کلی بین الوهیت و عبودیت قائل هستند که عبارت‌اند از: عدم شباهت خالق و مخلوق، معیت قیومی خداوند متعال با تمام اشیا و نظریۀ وحدت تشکیکى وجود براساس «تجلی» و اعطای محض و محبت خداوند، که این محبت از خود حق‌تعالی آغاز می‌شود و عبد با انجام نوافل، مهبط ظهور اسما و صفات الهی می‌شود و با معرفت حق، ارادۀ بنده موافق ارادۀ حق عزوجل شده، همۀ کارش خدایی می‌شود که در سطح عالیه، عبادت معصومین(ع) این‌گونه است.

کلیدواژه‌ها

• الوهیت
• عبودیت
• نسبت الوهیت و عبودیت
• الهیات عرفانی شیعه