مطالعات عرفانی

تحلیل استعارۀ ساختاری «روح» در مرصاد العباد نجم‌الدین رازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

استعاره‌های مفهومی (Conceptual Metaphor)، یکی از مهم‌ترین ابزارهای شناختی برای تبیین مفاهیم انتزاعی در متون عرفانی فارسی هستند. در کتاب مرصاد العباد نجم‌الدین رازی، مفهوم روح و سیر تربیتی آن، به‌واسطۀ مجموعه‌ای از استعاره‌های ساختاری برجسته تشریح شده است؛ بااین‌حال، این حوزه تاکنون کمتر به‌طور نظام‌مند تحلیل شده است. این پژوهش با رویکرد توصیفی‌تحلیلی، به واکاوی ساختار و نگاشت‌های مفهومی برخی از مهم‌ترین استعاره‌های مرتبط با روح (ازجمله استعاره‌های طفل، بذر و زندانی) در مرصاد العباد می‌پردازد. این استعاره‌ها نه‌تنها سازوکار تربیت و کمال روح را تبیین می‌کنند، بلکه امکان تفسیر جدیدی از ساخت مفهومی اندیشۀ عرفانی فارسی فراهم می‌کنند. برای استخراج داده‌ها، کل اثر به‌شیوۀ مطالعۀ متن‌پایه بررسی و استعاره‌ها با معیار تکرار، برجستگی و نقش در فرایند تربیت روح گزینش شد. با توجه به دستاورد پژوهش، هدف از تربیت و پرورش روح آن است تا به مرتبۀ کمال، تحلیه و به معرفت الهی برسد. به بیانی دیگر، سیر تربیت روح باید به‌گونه‌ای باشد که دوباره به مقام قرب الهی و موطن اصلی خود برگردد و به مرتبۀ فنای در حق برسد.

کلیدواژه‌ها

منابع
قرآن کریم. (1378). ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی. قم: نسل جوان.
امیدعلی، حجت‌الله. (1400). تحلیل خشم در مثنوی مولوی براساس نظریۀ استعارۀ مفهومی لیکاف. متن‌پژوهی ادبی، دورۀ 25، 60-85..
بهاء‌ ولد، بهاء‌الدین محمد بن حسین خطیبی. (1338). معارف. تصحیح و مقدمۀ بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: طهوری.
تراویک، باکنر. (1373). تاریخ ادبیات جهان. ترجمۀ عربعلی رضایی. تهران: فرزان.
جبری، سوسن. (1387). استعاره در زبان میبدی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی کاوش‌نامه، 9 (17)، 29-57.
رازی، نجم‌الدین. (1386). مرصاد العباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. چ12. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
زرین فکر، مژگان، صالحی‌نیا، مریم، و مهدوی، محمدجواد. (1392). استعارۀ مفهومی رویش در معارف بهاء ولد. دوفصلنامۀ ادبیات عرفانی، 5 (9)، 138-172.
سلطانی، فاطمه و میرهاشمی، طاهره. (1398). بررسی استعارۀ مفهومی جهان هستی درخت است در متون عرفانی. دوفصلنامۀ علمی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س)، 11 (20)، 7-31.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (۱۳۷۴). حدیقة الحقیقه. تصحیح و تحشیۀ مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1372). حکمت ‌الاشراق. تصحیح هانری کربن. تهران: طرح نو.
صفوی، کوروش. (1394). از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: سورۀ مهر.
طاهری، زهرا. (1395). بررسی سبک‌شناسانۀ زبان تصویری مرصاد العباد. انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی ایران. دانشگاه گیلان، 11 (25)، 142-157.
عطار، فریدالدین. (1373). دیوان. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: نگاه.
قاسم‌زاده، حبیب‌الله. (1379). استعاره و شناخت. تهران: فرهنگیان.
کِوچش، زُلتان. (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. ترجمۀ شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.
گلفام، ارسلان و یوسفی‌راد، فاطمه. (1381). زبان‌شناسی‌شناختی و استعاره. تازه‌های علوم‌شناختی، شمارۀ 3، 46-95.
لیکاف، جرج و جانسون، مارک. (1396). استعاره‌هایی که باور داریم. ترجمۀ راحله گندمکار. تهران: علمی.
محمدی‌کله‌سر، علیرضا. (1393). نقش تأویل در گسترش زبان عرفان. نشریۀ علمی‎پژوهشی پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهرگویا)، 8 (2)، پیاپی 27، 99-122.
محمدی، مژگان و همکاران. (1398). تحلیل کارکرد تعلیمی خوشه‌های تصویری در مرصاد العباد. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، 11 (43)، 1-26.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1388) غزلیات شمس تبریزی. مقدمه و گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
میرحسینی، مژگان و کنعانی، ابراهیم. (۱۳۹۹). تحلیل شناختی استعاره‌های دل در مرصاد العباد. متن‌پژوهی ادبی، شمارۀ 86، 6384-284.
هاشمی، زهره. (1389). ﻧﻈﺮیۀ اﺳﺘﻌﺎرۀ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻟﻴﻜﺎف و ﺟﺎﻧﺴﻮن. ادب‌پژوهی، ﺷﻤﺎرۀ 12، 119-140. 
Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor, In Geeraerts, Dirk (Ed.). (2006) Cognitive linguistics: basic readings (Cognitive linguistics research; 34). Mouton de Gruyter Berlin, New York, pp. 185-238.
مطالعات عرفانی
دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 40
دی 1403
صفحه 313-338
  • تاریخ دریافت: 08 اردیبهشت 1404
  • تاریخ بازنگری: 22 تیر 1404
  • تاریخ پذیرش: 09 مرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 17 شهریور 1404