نویسندگان

• تقی اژه ای
• جعفر شانظری

دانشگاه اصفهان

چکیده

قرآن کریم، طبق سخن و اعتقاد عارفان، مهم‌ترین منبع کسب معرفت در حوزه عرفان اسلامی است و معیار صحت حقیقت از توّهم نزد ارباب معرفت است.
از متون عرفانی استنباط می‌شود که دو گروه علی رغم اینکه در زیّ اهل سلوک‌اند، به دام افتاده خیالات باطل و گمان‌های نادرست از معارف و حقایق معانی قرآن کریم شده‌اند؛ نخست گروهی که در قصد سلوک و کشف حقیقت صادق‌اند، اما چون گرفتار ضخیم‌ترین حجاب، یعنی «حجاب خودی»‌ و نفس هستند، ادراکاتشان کشف و مکاشفه نسیت، بلکه کج‌فهمی و ناشی از کوری حدقه بینش است، گروه دوم آنان که در قصد راه و هدف سلوک نیز آلوده به کسب جاه و نام‌اند و از این روی گفتارشان مردود است.
از دیدگاه متون عرفانی فارسی هر دو گروه بی‌بهره از معرفت و شهود حق‌اند، و مدّعیات
آن‌ها باطل و راهزن است، هرچند که گفته‌های آنان ظاهری عارفانه و گفتمانی در مسایل عرفان است. برخی، این سلک بیانات معرفت‌نمای را به «نور نجس» تعبیر کرده اند. سنایی، مولوی، محمد غزالی، احمد غزالی و عین‌القضات نیز هر کدام نامی بر این رمز‌گویی‌های متظاهران مدعّی کشف و شهود گذاشته‌اند، که در متن مقاله به آن پرداخته شده است. نیز در این پژوهش، چونی و چرایی موضوع با تفکیک و تحلیل از آرای مطرح در برجسته‌ترین متون عرفانی فارسی طرح و تحلیل و شواهد کافی در هر نکته‌ای آمده است.

کلیدواژه‌ها

• قرآن کریم
• عرفان اسلامی
• تأویل
• حجاب خودی
• نور نجس