نویسندگان

• سوسن یزدانی
• محمد مهدی ناصح

چکیده

داستان اسکندر مقدونی و جهانگشایی او در تاریخ و سپس دگرگونی این چهرۀ خون‌خوار به چهره‌ای آرمانی، از دیرباز نظر منتقدین زیادی را به خود جلب کرده است. نظامی از این داستان برای بیان اندیشه‌های حکمت‌آمیز خویش بهره برده است. امیرخسرو دهلوی به عنوان نخستین نظیره‌پرداز از خمسه نظامی، داستان اسکندر را در آئینه اسکندری به نظم کشید.
پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی جنبه‌های عرفانی داستان اسکندر را با توجه به دو چهرگی این شخصیت در تاریخ و افسانه مورد بررسی قرار داده است و در نهایت این نتیجه به دست آمد که امیرخسرو دهلوی بخش‌هایی از داستان را -که ظرفیت معنایی بیشتری برای پروراندن معانی عرفانی داشته است - با تفصیل بیشتری سروده است. چنانکه چهرۀ منفی و جنگ‌طلب اسکندر در ابتدای داستان، نماد انسان مادّی است و جنگ او با خاقان مبارزۀ او با نفس است. اسکندر با گذر از منازل، به یاری سروش و خضر و الیاس -که نماد پیر راه شناس هستند به دریای معرفت می‌رسد. سفر اسکندر در خشکی و دریا -که از منطق‌الطیر عطار تأثیر پذیرفته است- هفت مرحلۀ سلوک را نشان می‌دهد. اسکندر با گذر از وادی طلب و عشق در خشکی، در سفر دریایی استغنا و معرفت را پشت سرمی‌گذارد و به وادی حیرت می‌رسد و در نهایت با هدایت سروش به ژرف‌نگری در وجود متعالی خویش، به مرحله فنا هدایت می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• امیرخسرو دهلوی
• آئینۀ اسکندری
• اسکندر
• عرفان

عنوان مقاله [English]

Mystical Image of Alexander in “Ᾱyineh-Eskandari” Amir khosro Dehlavi

چکیده [English]

The story of Alexander the Great and his world-conquering during history and then changing this cruel face into an ideal face have drawn the attention of lots of critics from a long time ago. Nezāmi used this story to express his wise thinking. Amir khosro Dehlavi, as a first taunt-teller of Khamseh, put Alexander’s story into verse in Ᾱyineh-Eskandary. The necessity of doing this study is that despite lots of mystical manifestation in this story, no studies have been done on this issue yet.
The current study, using a descriptive-analytic approach, investigates the mystical dimensions of Alexander’s story in respect of his two-faceted character in the history and legend. Finally, it is concluded that Amir khosro Dehlavi mostly used the parts of the story which have more conceptual capacity to nourish the mystical meanings. On the one hand, the wicked and warmonger character of Alexander at the beginning of the story is the symbol of a materialistic person on the other hand, his war with Khāqān is a fighting with the soul. Alexander, passing through the stages by the help of Soroush, Khezr and Elyās (symbols of spiritual leaders), reaches to the sea of knowledge and awareness. Alexander’s voyage - affected by Manteq-al-tayr by Attar – shows seven steps of approaching to the most high. Alexander passes through two steps of claim and love in land, and two steps of satisfaction and awareness in sea reaches the land of wonders. At last, guided by Soroush, he is led to a scrutiny of his own ideal being. This point is completely mystical and is indicative of monotheism. Thus, Alexander’s death is reaching to morality step to reach to God.