نویسنده

• محمد مشهدی نوش‌آبادی

چکیده

«احوال» و «مقامات» از مفاهیم اساسی در عرفان اسلامی است. این دو اصطلاح کم و بیش در آثار صوفیه قرن سوم به بعد مطرح شده است. سؤال اساسی این است که مفهوم مقامات و احوال سلوک را چه کسی برای اولین بار مطرح کرد؟ برخی از محققان بر آنند که این مبحث، اولین بار در تعالیم امام صادق(ع) مطرح شده است. ادعای ما در این مقاله آن است که مناجات «خَمسَ عَشَرَه» که از امام علی بن حسین(ع) بر جای مانده است، اولین طرح مقامات و احوال در جهان اسلام است. بنابراین، پس از مقدمه­ای درباره مفهوم حال و مقام، در سه محور به اثبات این مدعا می‌پردازیم. بخش اول به سابقه انتساب مبحث مقامات به ائمه شیعه- امام علی «ع» و امام جعفر صادق(ع)، اختصاص دارد؛ بخش دوم و اصلی نوشتار، به معرفی و تبیین مناجات خَمسَ عشره به عنوان مناجاتی واجد ساختار مقامات عرفانی پرداخته است و در سومین بخش، مقایسه بسامد واژگانی این مناجات با دیگر ادعیه عرفانی امامان شیعه و همچنین مقایسه اجمالی این واژگان با اصطلاحات به کار رفته توسط زهاد و صوفیه سده اول و دوم، مطرح شده است. ماحصل بررسی نگارنده این است که هم صحت انتساب مناجات «خَمسَ عَشَرَه» به امام، اطمینان‌بخش است و هم ساختار این مناجات، مبتنی بر ترقی روحی عارف و طی مقامات عرفانی است؛ در نتیجه امام علی بن حسین(ع) مقامات سلوک را برای نخستین بار در جهان اسلام تبیین نموده­اند.

کلیدواژه‌ها

• احوال و مقامات
• تعالیم عرفانی ائمه شیعه
• علی بن حسین(ع)
• مناجات خَمسَ عَشَرَه

عنوان مقاله [English]

The First Explanation of Mystical Ahwāl and Maqāmāt in Khamsa ‘Ashara Monājāt

چکیده [English]

Ahwāl’ and ‘Maqāmāt’ are the basic concepts in Islamic mysticism. These two terms have more or less been used in the works of Sufis since the third century. The basic question here is who first introduced these two concepts. Some scholars believe that these two were raised by Imam Sadiq (AS) for the first time. This paper, however, claims that Imam Ali bin Hussein’s (AS) Khamsa ‘Ashara Monājāt first introduced Ahwal and Maqāmāt to the Muslim world. Therefore, after an introduction, this paper attempts to prove its claim from three aspects: The first part discusses the history of Maqāmāt attributed to Shiite Imams— Imam Ali and Imam Ja'far Sadiq (AS). The second part of the paper is to introduce and explain the structure of Khamsa Ahara Monājāt as a mystical-prayer work. The third part compares the frequency of the words in Monājāt with similar ones attributed to other Shiite Imams. The last part also compares the terms used in Monājāt with those used in the first and second centuries. The result of this study confirms that Imam Ali bin Hussein (AS) is the first person who explained Ahval and Maqāmāt for the Muslim world.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ahwal and Maqāmāt
• Mystical teachings of the Shiite Imams
• Ali Ibn Hussein (AS)
• Khamsa ‘Ashara Monājāt