نویسندگان

• معصومه دهقان شیری
• فاطمه کوپا

چکیده

پدیده بینامتنیت که در قرون اخیر از سوی نظریه­پردازان مطرح شده عملاً تازگی ندارد و در همه متون گذشته می­توان ردّ پای تأثیر و تأثر را مشاهده کرد. بینامتنیت دارای ابعاد بسیاری است و می‌توان بر اساس آن دو اثر را از جنبه­های گوناگون مورد بررسی تطبیقی قرار داد. تأثیرپذیری متون از یک­دیگر، گاهی کاملاً آشکار و گاه کاملاً پوشیده است. این نظریه دارای ابعادی است که بر روی متون مختلف قابل پیاده کردن است. با توجه به این که متون عرفان و تصوف بر اساس آیین اسلام پدیدار شده­اند؛ مبتنی بر آیات و احادیث و اقوال بزرگان‌اند و بیش از هر متن دیگری می­توان در آن‌ها روابط بینامتنی را جست­وجو کرد. در این پژوهش که بر اساس نظریه بینامتنیت انجام می­شود، اشتراکات و اختلافات دو کتاب رساله قشیریه و کشف‌المحجوب با توجه به اصول مکتب فرانسوی و آمریکایی ادبیات تطبیقی مورد بررسی قرار می­گیرد. کشف‌المحجوب که به فاصله کمی پس از رساله قشیریه نوشته شده از برخی جهات دارای تشابهاتی با رساله قشیریه است، اما تفاوت‌های فراوانی نیز در میان دو کتاب دیده می­شود. بر اساس نتایج به دست آمده، روابط بینامتنی این دو کتاب بیشتر از نوع اشتراک در سبک ادبی است و تفاوت مهم آن‌ها در نحوه بیان مطالب است به این معنی که قشیری بیشتر به نقل اقوال مشایخ پرداخته و هجویری به نقد آراء و بسط موضوع اهتمام داشته است. در این نقاط اشتراک نکاتی مورد اهمیت است: نزدیکی زمانی دو نویسنده، تأثیرپذیری از سبک زبانی دوره، و تأثیرپذیری از تعالیم قرآن و حدیث.

کلیدواژه‌ها

• بینامتنیت
• ادبیات تطبیقی
• رساله قشیریه
• کشف‌المحجوب
• ویژگی سبکی