نویسندگان

• ایمان زرگران
• غلامحسین غلامحسین زاده

چکیده

نظریه کثرت‌گرایی دینی در تفکر غربی با وجود اینکه سابقه چندانی ندارد؛ از تأثیر و گسترش آن در اندیشه دینی در جوامع مختلف نمی­توان غافل شد. زمینه­های پذیرش این نظریه در فرهنگ ایرانی- اسلامی، با توجه به میراث عرفانی- اسلامی و ظرفیت­های روادارانه موجود در آن فراهم شده است. تسامح و تساهل در آثار عرفانی چنان گسترده و فراگیر است که تا مرز کثرت‌گرایی به معنای امروزی آن پیش می­رود. در این مقاله، پس از معرفی مختصر آراء جان هیک که به طبقه­بندی و بسط این نظریه اقدام کرده است، به بررسی پاره­ای مضامین کثرت‌گرایانه در میراث عرفانی- اسلامی پرداخته شده است، و در پی آن، آراء کثرت‌گرایانه عزیزالدین نسفی در کتاب الانسان الکامل مورد تحلیل قرار گرفته است. تحلیل آراء نسفی این باور را تقویت می­کند که مبانی معرفت­شناختی نسفی بر مبانی هستی­شناختی او استوار است. وی با تفکیک حقیقت بودین از حقیقت نمودین، قائل به وحدت درونی در ورای کثرت آشکار هستی است. نسفی این وحدت باطنی را به کل شئونات هستی تعمیم می­دهد و علت اصلی اختلافات را توجه کردن به کثرت ظاهری و متوقف شدن در آن می­داند. این مقاله با ذکر شواهدی از کتاب الانسان الکامل درباره مسائلی چون برابری افراد، اختلاف مذاهب، کثرت راه­های رسیدن به خدا و مانند این‌ها در پی مشخص کردن نسبت آن با کثرت‌گرایی است.

کلیدواژه‌ها

• کثرت‌گرایی دینی
• عزیزالدین نسفی
• کتاب الانسان الکامل
• جان هیک