نویسندگان

• داود قاسم‌نیا
• حسن سلطانی کوهبنانی

چکیده

ماجرای آفرینش حضرت آدم (ع)، یکی از موضوعات مهم کتاب مقدس، قرآن و روایات اسلامی است. عارفان مسلمان، به تبع قرآن و روایات اسلامی در این باره، مباحث فراوانی طرح کرده­اند. خلقت حضرت آدم (ع)، حوادث قبل از دمیدن روح و ذکر جزئیات آفرینش قالب او از مباحث مهم متون عرفانی است. عارفان اولیه هنگام بحث از این موضوع، به اتّکای عرفان زاهدانه خویش سعی کرده­اند تا مطابق آیات قرآن بدان بپردازند؛ اما برخی از عارفان متأخر، از شکل قرآنی بحث فاصله گرفته­ و هنگام توضیح و تفسیر بیشتر این ماجرا، دیدگاه­های آمیخته به ذوقیات خویش را، در قالب قصه­ای اسطوره­ای-­­ تخیلی ابراز کرده­اند. در واقع، قصص قرانی که با اسرائیلیات در هم آمیخته، از طریق متون تفسیری عربی و ترجمه‌های فارسی، وارد متون عرفانی شده و عرفا نیز برای تبیین اندیشه‌های خود از آن‌ها سود جسته‌اند. در این مقاله، کوشیده­ایم با بررسی متون منثور عرفانی قرن­های پنجم تا هفتم و جست­وجو در متون مقدس، ریشه­ها و عناصر این قصه اسطوره­ای را معرفی کنیم، از مجموع مباحث، چنین بر می­آید که قصه‌پردازی اسطوره‌ای از ماجرای خلقت، ریشه در اسرائیلیات دارد؛ اما عارفان ایرانی مسلمان از آن به عنوان وسیله­ای برای ابراز مباحث عرفانی، از جمله: عشق ازلی و امانت الهی، نور محمدی، اهمیت خاک، فروتنی و تقرّب خاک به درگاه الهی، غیرت حق و ... بهره گرفته­اند.

کلیدواژه‌ها

• آفرینش
• عرفان اسلامی
• قصه آدم
• اسرائیلیات