نویسنده

• امیرحسین مدنی

چکیده

ابوعلی دقّاق نیشابوری (م405) از نامدارترین عارفان قرن چهارم هجری در نیشابور و ملقّب به صفاتی چون: «استاد»، «امام فن» و «لسان وقت» بوده است. این القاب، بیانگر استادی و سخنوری وی در «مجالس»ِ عرفانی بوده و آن طور که از شواهد تاریخی و میراث فکری او برمی‌آید، دقاق با بیان «صریح» و «لسان فصیح» خود، پرشورترین مجالس را در نیشابور و مرو و شهرهای اطراف برپا می‌کرده و در این مجالس از عمده‌ترین بن‌مایه‌های عرفانی و مضامینی همچون: حال «لطیف» محبّت و اینکه دل آدمی گنجینه و وقف آن است؛ ادب در طاعت و اینکه این نوع ادب، آدمی را به خدا می‌رساند؛ صدق و راست‌کرداری و اینکه بنده باید آن نماید که هست؛ اهمیت طلب و برتری آن نسبت به یافت و وصال؛ فتوّت و جوانمردی و خصومت و دشمنی نورزیدن با خلق، سخن می‌گفته است. دقاق در زندگی و سلوک خود، عارفی منزوی و دور از شهرت و محبوبیّت بوده و گویا صفات «حُزن و قبض و نوحه‌گری» وی، بی‌ارتباط با انزوای او نبوده است. با این همه، وی در طریقت، پیرو ابوالقاسم نصرآبادی بوده و از علم و ادب و اخلاق او بهره‌های فراوانی یافته و از سوی دیگر، بزرگانی چون: ابوالقاسم قشیری و ابوسعید ابوالخیر، خوشه‌چین فضل و ادب و مجلس‌گویی‌های وی بوده‌اند.
در این مقاله کوشیده‌ایم، بعد از کلیّاتی درباره زندگی و استادان و آثار و اندیشه‌های دقاق، به کمک نسخه خطّی و گران‌بهای «الشواهد و الأمثال» - که در بردارنده مجالس و گفتارهای دقاق است – برای نخستین بار به بخشی از عمده‌ترین مضامین فکری و میراث عرفانی وی اشاره کنیم؛ میراثی که علیرغم اهمیّت فراوان در سنّت مجلس گویی و مطالعات تاریخی تصوّف، مغفول مانده و توجه چندانی بدان نشده است.

کلیدواژه‌ها

• ابوعلی دقّاق
• الشواهد و الأمثال
• سخنوری و مجلس‌گویی
• اندیشه‌های عرفانی

عنوان مقاله [English]

Abu Ali Daqaq’s Mystical Thoughts with Regard to al-Shavahed wa al-Amthāl

چکیده [English]

Abu Ali Daqaq (405 A.H.), known as “Master”, “Imam of Art”, and “Orator of Time”, was one of the most famous sufis in Nyshabour in the fourth century A.H. These epithets showed his gifts and skills in the mystical majales. According to the historical evidence and intellectual heritage, he held the most fervent meetings in Nyshabour, Marv, and cities around. With his “explicit explication” and “eloquent speech”, he spoke about the most significant mystical themes such as “delicate” mode of affection that human heart is its source and treasure; courtesy in obedience and this leads human beings close to God; verity and good deeds in that human must show himself as he is; the importance of wanting and its superiority over gain and join; chivalry, magnanimity, and no hostility and enmity to others. Daqaq was an ascetic mystic who avoided popularity, and it seems his association with “grief, sorrow, and gloom” was not unrelated with his seclusion. However, he was a disciple of Abolqāsem Nasr‛abadi, and great men like Abolghāsem Ghoshayri and Abu Said Abu al-khayr were among his celebrated students. In this article, after reviewing Daqaq’s life, masters, works and thoughts, we tried to refer to his major intellectual and mystical heritage for the first time using the invaluable manuscript al-Shavahed wa al-Amthāl, which includes his speeches and meetings. In spite of its great importance in the tradition of oratory and historical study of mysticism, Daqaq’s legacy had been neglected. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Abu Ali Daqaq
• Al-Shavahed wa Alamthal
• Rhetoric
• Mystical thoughts