نویسندگان

• روح‌الله هادی
• محمدباقر وزیری‌زاده

چکیده

علاوه بر متون تفسیری که اختصاص به تفسیر آیات قرآن دارند، متن­های غیرتفسیری هم در لابه‌لای مطالب خود دارای تفسیرهایی پراکنده­ از آیات قرآن­اند که از این منظر تاکنون بدان­ها توجه نشده است. بررسی و استخراج و تحلیل این تفاسیر علاوه بر آگاهی یافتن از میزان و مآخذ اطلاعات قرآنی نویسندگان، گامی است در جهت توسعۀ منابع تفسیر به­خصوص متون متقدم نثر پارسی که به دلیل نزدیکی بیشتر نویسندگان آن­ها با عصر نزول قرآن اطلاعات تفسیری نسبتاً دقیق­تر و صحیح­تری را عرضه می­کنند. از جملۀ این متون، آثار عرفانی پارسی است که به آیات قرآن و تفاسیر لطیف و عمیق آن به شیوه­های گوناگون آراسته­اند، و مانند کتاب­های تفسیر ارزش کنکاش و بررسی دارند. از آن­جا که قدیم­ترین این آثار که به دست ما رسیده، متعلّق به قرن پنجم هجری است، در این مقاله کمّیت تفاسیر موجود در آثار متصوّفه و عرفای ایرانی غیر مفسّر (به معنای مصطلح) از این زمان تا نیمۀ قرن 6 به روش استقراء تامّ بررسی، و سپس تجزیه و تحلیل شده است. شایان ذکر است که طی بررسی انجام گرفته در متون عرفانی نثر پارسی در این دو قرن (حدود سی اثر) با احتساب آیات تکراری مجموعاً 925 آیه تفسیر شده است که این رقم تقریباً معادل یک­هفتم آیه­های قرآن است. این آیات به نه روش یا گرایش تفسیر شده­اند که بیشتر تفسیرها عرفانی و کمترین تفسیر، به شیوۀ کلامی و قرآن با قرآن است. شیوۀ استنباطی نوعی خاص در تفسیر قرآن است که در بعضی از این آثار دیده می­شود. وجود شیوه­ها و گرایش­های گوناگون تفسیری نشان از آگاهی و استفادۀ عرفا و صوفیه از این شیوه­ها دارد. کمّیت و کیفیت تفسیرهای موجود در آثار و نسبت آن­ها با متون به­وسیلۀ نمودارهای گوناگون نشان داده شده و با تحلیل همراه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

• تفسیرهای عرفانی
• نثر عرفانی فارسی
• متون غیرتفسیری
• گرایش‌ها و شیوه‌های تفسیری
• متون فارسی قرن پنجم و ششم هجری

عنوان مقاله [English]

Understanding and Analyzing How the Verses of Qur'an are Interpreted in the Persian Commentary Mystical Proses

چکیده [English]

 In addition to the texts devoted to the interpretation of the Qur'anic verses, other texts also contain sporadic interpretations of the Qur’anic verses, among other things, which have not been considered from this point of view so far. The examination, extraction, and analysis of these interpretations have facilitated the understanding of the writers’ both the amount and sources of Qur'anic knowledge; moreover, it is a step towards the development of the sources of interpretation, especially those of the early Persian prose writers, which is due to their close proximity with the Qur’an's descent. Among these texts are the Persian mystical works adorned by Qur'anic verses, which are, similar to specific commentary texts of the Qur’an, worthy of further exploration. Since the earliest of these works have come to us from the fifth century AH, this paper reviews and analyzes the quantity of interpretations in the works of the monotheistic and mystical Iranian non-interpreter (from the middle of the 6th century) by perfect inductive method. It is worth noting that during the review of the mystical texts of Persian prose in these two centuries (about thirty works), with a total of 925 verses, including the repetitive verses, this interpretation covers approximately one-seventh of the Qur'anic verses. These verses have been interpreted based on nine different methods and approaches, most of which are mystical commentaries and the least are interpreted by theological and verse-by-verse commentaries. The deductive method is a special technique for the interpretation of the Qur'an, which is widely used in some of these works. The quantity and quality of the interpretations in the present study and their proportion to each particular text are illustrated by various diagrams.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Sufism Commentaries of Qur’an
• Sufism Persian Prose
• Qur’an Commentary Method and Approaches
• Persian Texts of the Fifth and Sixth Centuries A.H