نویسنده

• الیاس نجاری

چکیده

تفسیر عرفانی و ظاهرگرایانه، دو منهج تفسیری در فهم آیات قرآن کریم است که از صدر اسلام تابه‌حال مطرح و مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده است. مراد از تفسیر عرفانی، کشف معانی باطنی و درونی آیات الهی است که با کشف و شهود و صفای باطنی امکان‌پذیر است و مراد از تفسیر ظاهرگرایانه، بیان معنای ظاهری واژه‌ها و الفاظ قرآن است. معنای ظاهری الفاظ قرآن امری قطعی و مفروغ‌عنه است اما برای وجود معنای باطنی می‌توان به دلایلی همچون حقیقت دارای مراتب، مراتب فهم مخاطب، روایات متعدد و... استدلال کرد.
آیۀ ۱۶۹ آل‌عمران از جمله آیات برجسته و مهم قرآن کریم است. در این پژوهش، تفاسیر عرفانی و ظاهرگرایانۀ ذکرشده در کتب تفسیری (شیعه و سنی) ذیل آیۀ مذکور با استفاده و کمک از آیات مرتبط و روایات معصومین(ع) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. ظاهرگرایان، قتل فی سبیل الله را به‌معنی شهادت در میدان رزم گرفته‌اند اما تفاسیر عرفانی و عرفای مسلمان، معانی و مراحل متعددی برای آن بیان کرده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها کشتۀ مبارزه با نفس است. چون در هر دو منهج تفسیری، به کتاب، سنت و عقل استناد شده است و از طرفی معانی ظاهری و باطنی در طول هم قرار دارند و همچنین هرکدام مخاطب، جایگاه و پیام خاص خود را دارند؛ ازاین‌رو تغایری با یکدیگر نداشته و هر دو تفسیر اگر مخالف قرآن و سنت و عقل نباشد، قابل ‌قبول خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• تفسیر ظاهرگرایانه
• تفسیر عرفانی
• قتل
• سبیل الله