مطالعات عرفانی
تحلیل و سنجش زیرساخت قرآنی تذکره الاولیای عطار در رویکرد تعلیمی- تربیتی
نویسندگان
1 استادیار گروه معارف قرآن و اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، نویسنده مسئول
2 دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
چکیده
به‌یقین، فریدالدین عطار نیشابوری (م 618ق) هم میراث‌دار و هم راوی روح عرفان عاشقانه در زبان فارسی است که کوشش می‌کند با رویکرد تعلیمی رخداد عشق را یا برحسب تجربۀ خویش در آثاری چون منطق الطیر و یا با روایت از تجربۀ دیگران در تذکره الاولیا گزارش کند. تذکره الاولیا فقط نقل قصص و اقوال 96 تن از مشایخ طریقت بر مبنای وقایع‌نگاری از زندگی آن‌ها نیست تا برحسب قواعد تاریخی تحلیل شود، بلکه عطار کوشش کرده است تا به‌طور غیرمستقیم اصول و مبانی تعلیمی- تربیتی مطرح در آیات قرآن کریم را در بطن اقوال و احوال آنان برای تعلیم مخاطبان جاری سازد؛ نکته‌ای که در این مقاله با تحلیل اسنادی و توصیف آماری تحلیل شده است. عناوین اصول تعلیمی و تربیتی مستخرج از تذکره الاولیا، در این تحقیق عبارت است از: «جذبۀ حُسن و احسان»، «تطوّر وسع»، «کرامت»، «آشنایی و بیگانگی با خداوند»، «ضعف» و «دلبستگی». بر اساس تحلیل آماری، اصول تربیتی که در کتاب تذکره الاولیا به کار گرفته شده‌اند، دارای بسامدهای متفاوتی هستند. از این میان بهره‌گیری از« آشنایی و بیگانگی با خداوند» بیشترین بسامد و بیان «ضعف» کمترین بسامد را در میان این اصول داشته است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده (1357)، تهران: جاویدان.
- نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی (1392)، تهران: پیام عدالت.
- ابن‌سینا، بوعلی (1425ق)، اشارات، بیروت: دارالحدیث.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1988)، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- احمدی، بابک (1379)، چهار گزارش از تذکرة الاولیاء عطار، چ۲، تهران: نشر مرکز.
- اژه‌ای، تقی (1392)، سبک زندگی عبادی در سیرۀ علوی، اصفهان: حدیث راه عشق.
- اشرف‌زاده، رضا (1373)، تجلی رمز و روایت در شعر عطار نیشابوری، تهران: اساطیر.
- اکرمی، محمدرضا (1389)، «ساختمان وپیرنگ حکایت‌های تذکرة الاولیا»، فصلنامه علمی‌پژوهشی تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شمارۀ 5، 131ـ159.
- ــــــ (1390)، «درون‌مایه‌های حکایت‌های تذکرة الاولیا»، مجله علمی‌پژوهشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، شمارۀ 3، 5ـ27.
- باقری، خسرو (1385)، نگاهی دوباره به تعلیم و تربیت اسلامی، چ۱۵، تهران: مؤسسۀ فرهنگی برهان.
- پورنامداریان، تقی (1375ا الف)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چ۴، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- ـــــــــ (1375ب)، دیدار با سیمرغ، چ۲، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- جمالی، محمدفاضل (1360)، تربیت از دیدگاه قرآنی، ترجمۀ سید غلام رضا سعیدی، تهران: محمدی.
- حجتی، محمدباقر.( 1358). اسلام و تعلیم و تربیت. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- دلشاد تهرانی، مصطفی (1383)، سیری در تربیت اسلامی، چ۶، تهران: دریا.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغتنامه، چ۲، تهران: زوار.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی الفاظ القرآن، دمشق: دارالعلم.
- رضابیگی، مریم و حسن‌رضایی، حسین (1391)، «نقد صوفی وتصوف در تذکرة الاولیاء عطار»، نشریۀ عرفان اسلامی (ادیان وعرفان)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، دورۀ 8، شمارۀ 31، 119ـ147.
- رضوانیان، قدسیه (1389)، ساختار داستانی حکایت‌های عرفانی، تهران: سخن.
- شکوهی، غلامحسین (1364)، معنی و مفهوم تربیت، تهران: وزارت آموزش و پرورش.
- صفا، ذبیح‌الله (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: توس.
- طباطبایی، محمدحسین (1362)، المیزان، تهران: امیرکبیر.
- عطارنیشابوری، فریدالدین (1389)، تذکرة الاولیا، بررسی و تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.
- ـــــــ (1384)، دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- غزالی، احمد (1362)، سوانح، تهران: علمی و فرهنگی.
- فلسفی، محمدتقی (1364)، کودک از نظر وراثت و تربیت، تهران: هیئت نشر معارف اسلامی.
- مجلسی، محمدباقر (1425ق)، بحارالانوار، بیروت: دارالعلم.
- مطهری، مرتضی (1372)، انسان کامل، چ۸، تهران: صدرا.
- همایی، جلال‌الدین (1364)، مولوی‌نامه، تهران: امیرکبیر.
- یونسی، ابراهیم (1388)، هنر داستان‌نویسی، تهران: نگاه.
)
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29
29مرداد 1398صفحه 5-30
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 مرداد 1398