مطالعات عرفانی
قصه‌های عاشقانه در مثنوی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، نویسندۀ مسئول
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
چکیده
مثنوی معنوی مولانا حاوی مباحث بسیار متنوع و گوناگونی است؛ به‌طوری که هر قسم موضوعی را در آن می‌توان یافت. اما در همۀ موضوعات مطرح‌شده در آن، مولانا می‌خواهد به آن هدفی که در ذهن خود دارد، برسد و با تمثیل‌های خود، مخاطب را به اقناع برساند. یکی از مباحثی که در لابه‌لای ابیات مثنوی به چشم می‌خورد، ذکر داستان‌های عاشقانه‌ای چون لیلی و مجنون، محمود و ایاز، وامق و عذرا، شیرین و فرهاد و ... است که قهرمانان این داستان‌ها، نام‌آشنا و شناخته‌شده هستند. در این پژوهش سعی شده تا با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای، ضمن پی بردن به میزان بسامد این داستان‌ها در دفترهای شش‌گانۀ مثنوی، به این پرسش پاسخ داده شود که مولانا از ذکر این داستان‌ها در مثنوی، چه اهدافی را دنبال می‌کرده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که مولانا جز در مواردی که با هدف بیان مثال نامی از قهرمانان این داستان‌ها می‌برد، در بقیۀ موارد، با ذکر این حکایت‌ها یک لطیفۀ زیبای عرفانی را که منبعث از عشق حقیقی که پایه و اساس مکتب اوست، بیان می‌کند.
کلیدواژه‌ها
- استعلامی، محمد (1369)، مثنوی، چ۲، تهران: انتشارات زوار.
- انقروی، رسوخ‌الدین اسماعیل (1374)، شرح کبیر انقروی، ترجمۀ عصمت ستارزاده، تهران: انتشارات زرین.
- خواجه ایوب (1377)، اسرارالغیوب، تصحیح محمدجواد شریعت، چ۱، تهران: انتشارات اساطیر.
- خوارزمی، کمال‌الدین حسین (1384)، جواهر الاسرار و زواهر الانوار، تصحیح محمدجواد شریعت، چ۱، تهران: انتشارات اساطیر.
- دادبه، روزبه (1394)، خسرو و شیرین، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 22، مرکز بزرگ دایرةالمعارف اسلامی.
- ذوالفقاری، حسن (1388)، «مقایسۀ هفت روایت وامق و عذرا»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات کرمان، شمارۀ 26، 135ـ164.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1368)، بحر در کوزه، چ۳، تهران: انتشارات علمی.
- ــــــــــ (1379)، جستجو در تصوف ایران، چ۶، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- ــــــــــ (1374)، سر نی، چ۶، تهران: انتشارات علمی.
- ــــــــــ (1382)، نردبان شکسته (شرح توصیفی و تحلیلی دفتر اول و دوم مثنوی)، تهران: سخن.
- زمانی، کریم (1387)، شرح جامع مثنوی معنوی، چ۱۵، تهران: انتشارات اطلاعات.
- ــــــ (1383)، میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی)، چ۲، تهران: نشر نی.
- سبزواری، حاج ملا هادی (1374)، شرح مثنوی، به کوشش مصطفی بروجردی، چ۱، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سروش، عبدالکریم (1375)، مثنوی معنوی، چ۱، تهران: انتشارات علمی‌فرهنگی.
- صفا، ذبیح‌الله (1372)، تاریخ ادبیات در ایران، چ۱۳، تهران: فردوس.
- ــــــ (1362)، مقدمۀ داستان ورقه و گلشاه عیوقی، چ۲، تهران: فردوس.
- عبدی، لیلا و صیادکوه، اکبر (1393)، «بررسی دو شخصیت اصلی منظومۀ ویس و رامین بر اساس الگوی سفر قهرمان»، مجلۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ 24، 129ـ147.
- فاضل، احمد (1381)، «آمیزش عشق و حماسه با نگاهی به ورقه و گلشاه عیوقی»، مجلۀ پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، جلد سیزدهم، شمارۀ 1، 115ـ132.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان (1373)، شرح مثنوی شریف، چ۶، تهران: انتشارات زوار.
- فیض کاشانی، ملا محسن (1379)، عرفان مثنوی، چ۱، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- گولپینارلی، عبدالباقی (1372)، نثر و شرح مثنوی شریف، ترجمه و توضیح توفیق ﻫ. سبحانی، چ۱، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مجوزی، محمد (1389)، «عشق محمود به ایاز و سیر تاریخی و عرفانی این داستان از آغاز تاکنون»، مجلۀ آینۀ میراث، شمارۀ 26، 48ـ64.
- محمدی، علی (1386)، «ایاز در مثنوی»، مجلۀ علمی‌پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان، دورۀ دوم، شمارۀ ۴۹، 91ـ106.
- محمدی، نیلوفر (1393)، «بررسی تطبیقی مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی و لیلی و مجنون نظامی»، نامۀ فرهنگستان (شبه‌قاره)، سال دوم، 288ـ303.
- مولایی، محمد سرور و مستشارنیا، عفت (1376)، مثنوی معنوی، چ۱، هرمزگان، انتشارات دانشگاه هرمزگان.
- نیکلسون، رینولد الین (1374)، شرح مثنوی معنوی مولوی، ترجمه و تعلیق لاهوتی، تهران: انتشارات علمی‌فرهنگی.
- ــــــــ (1363)، مثنوی معنوی، به‌اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- همایی، ماهدخت‌بانو (1378)، سر دلبران در حدیث دیگران، چ۱، تهران: نشر هما.
)
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29
29مرداد 1398صفحه 87-116
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 مرداد 1398