مطالعات عرفانی
تأثیر خیال در تحول عشق مجازی به عشق حقیقی (با تکیه بر آراء ابن‌عربی)
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی مدرس دانشگاه پیام نور بندرعباس
چکیده
در این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی به تبیین و تشریح کارکرد و تأثیر خیال در تحول عشق مجازی به عشق حقیقی با تکیه بر آراء ابن‌عربی پرداخته شده است. بعد از مقدمه و ذکر مسئلۀ تحقیق و پیشینۀ آن، ماهیت عشق و انواع آن بررسی و سپس به مباحث اصلی این پژوهش پرداخته شده است؛ از جمله: عالم خیال و انواع آن، معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی خیال عرفانی در دیدگاه ابن‌عربی، همچنین رابطۀ عالم خیال متصل و عالم خیال منفصل، طرق اتصال به عالم خیال منفصل که از دو طریق خواب و بیداری رخ می‌دهد، دلیل تأثیر خیال در تحول عشق مجازی به عشق حقیقی، ارتباط خیال عرفانی با نور خدا و تجلی حق و مراحل تحول عشق مجازی به حقیقی بر پایۀ خیال که به پنج قسمت ادراک زیبایی، پختگی صورت ذهنی، اتحاد عاشق و معشوق، کمرنگی صورت معشوق خیالی و سیر به‌سوی معشوق عقلی و خیال عشق حقیقی تقسیم می‌شود. نتیجۀ این تحقیق نشان می‌دهد عشق با گذر زمان، قوۀ خیال فرد را تسخیر و تصویری از معشوق در خیال عاشق ایجاد می‌کند که از حوادث خارج مصون است و با نفس عاشق اتحاد درونی دارد؛ با گذر زمان این تصویر نیز کمرنگ‌تر می‌شود تا بدان جا که عشق، بدون تصویر می‌گردد و به عشق عقلی و سپس الهی تبدیل می‌شود.
کلیدواژه‌ها
- ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1385)، دفتر عقل و آیت عشق، تهران: طرح نو.
- ابن سینا، حسین بن عبدالله (بی تا)، الاشارات و التنبیهات، شارح محمد بن محمد قطب‌الدین رازی و شارح دوم محمد بن محمد خواجه نصیرالدین طوسی، قم: دفتر نشر الکتاب.
- ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد بن محمد (بی‌تا)، الفتوحات المکیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ــــــــ (1382)، ترجمه فتوحات مکیه (قسمت معارف، باب 73)، ترجمه و تعلیق و مقدمه محمد خواجوی، چ۱، تهران: مولی.
- ــــــــ (1383)، کتاب اسم اعظم شرح کتاب الاسری الی مقام الاسری محیی‌الدین عربی، شرح و توضیح علی باقری، چ۱، تهران: مؤسسۀ فرهنگی و انتشاراتی پازینه.
- ــــــــ (1392)، ترجمان الاشواق، شرح رینولد نیکلسون، ترجمۀ گل‌بابا سعیدی، چ۱، تهران: جامی.
- اژدری، علیرضا و همکاران (1393)، «نقش خیال در مکاشفات صوری از دیدگاه محیی‌الدین ابن‌عربی»، فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت، شمارۀ 22، 133ـ158.
- انصاری قیروانی، ابوزید محمد (1380)، گلبانگ عاشقانه؛ ترجمۀ مشارق انوارالقلوب و مفاتح اسرارالغیوب، با مقدمۀ هلموت ریتر، ترجمۀ محمود شاهرخی، چ۱، تهران: دریا.
- بهاء ولد، محمد بن حسین (1382) معارف، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ۳، تهران: انتشارات طهوری.
- بهایی لاهیجی، محمد بن محمد سعید (1372)، رساله نوریه در عالم مثال، مقدمه و تصحیح و تعلیقات جلالالدین آشتیانی، چ۲، تهران: انتشارات حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- پورجوادی، نصرالله (۱۳۶۵)، «عالم خیال از نظر احمد غزالی»، معارف، شمارۀ 8.
- التهانوی، محمد اعلی بن علی (1967 افست)، کشاف اصطلاحات الفنون، چ۲، تهران: خیام.
- جامی، عبدالرحمن (1360)، لوامع و لوایح، با مقدمۀ ایرج افشار، تهران، منوچهری.
- جوادی آملی، عبدالله (1378)، عین نضاخ، قم: اسراء.
- چیتیک، ویلیام (1385)، عوالم خیال، ترجمۀ نجیب‌الله شفق، چ۱، قم: مرکز انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- چیتیک، ویلیام، (1388)، درآمدی به تصوف، ترجمۀ محمدرضا رجبی، چ۲، تهران: انتشارات ادیان و مذاهب.
- حسن‌زاده آملی، حسن (1384)، ممد الهمم فی شرح فصوص الحکم شیخ اکبر محیی‌الدین بن عربی، چ۲، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ــــــــ (1378)، انسان در عرف عرفان، چ۳، تهران: سروش.
- حکمت، نصرالله (1389)، متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری، مؤسسۀ تألیف، چ۲، تهران: ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
- دادبه، اصغر (18/07/1397)، «خیال»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- دادبه، علی‌اصغر (۱۳۶۷)، «عالم خیال و خیال معشوق»، مجلۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ 50،
- دهقانی، محمد (1387)، وسوسۀ عاشقی، چ۱، تهران: جوانه رشد.
- دیوسالار، فرهاد (۱۳۹۰)، «ملازمت خواب و خیال در دیوان حافظ»، فصلنامۀ تخصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، مقالۀ 7، دورۀ 3، شمارۀ 8،
- رازی، نجم‌الدین (1366)، مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چ۳، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- روزبهان بقلی، ابومحمد بن ابی‌نصر (1383)، عبهرالعاشقین، به‌اهتمام هانری کربن و محمد معین، چ۴، تهران: منوچهری.
- سهروردی، شهاب‌الدین یحیی بن حبش (1387)، فی حقیقة العشق یا مونس العشاق، به‌کوشش حسین مفید، چ۱، تهران: مولی.
- ــــــــ (1372) مجموعه مصنفات شیخ اشراق ، تصحیح و تحقیق هانری کربن، چ۲، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1360)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، حاشیه نویس محدب سبزواری، تصحیح سید جلال الدین آشیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1368)، حکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- عزالدین کاشانی، محمود (1372)، شروح سوانح (سه شرح بر سوانح احمد غزالی عارف متوفای 520ق)، تحقیق احمد مجاهد، چ۱، تهران: سروش.
- الغراب، محمود محمود (1395)، نقش خیال، ترجمۀ محمد فرهمند، چ۱، تهران: جامی.
- ــــــــ (1392)، عشق و عرفان از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمۀ سید محمد رادمنش، چ۴، تهران: جامی.
- غزالی، احمد و سیف‌الدین باخرزی، سعید (1385)، دو رساله عرفانی در عشق (السوانح فی العشق و رساله در عشق)، گردآوری و تصحیح ایرج افشار، چ۳، تهران: منوچهری.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان (1348)، شرح مثنوی شریف، تهران: دانشگاه تهران.
- قیصری، داود بن محمود (1394)، شرح الفصوص الحکم، تحقیق آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی، چ۳، قم: بوستان کتاب.
- کربن، هانری (1395)، تخیل خلاق در عرفان ابن‌عربی، ترجمۀ انشالله رحمتی، چ۳، تهران: نشر جامی.
- مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، چ۲، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
- مولوی، جلالالدین محمد (1383)، مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام رینولد نیکلسون، با مقدمۀ بدیع‌الزمان فروزانفر، چ۵، تهران: نشر ثالث.
- ــــــــ (1380)، کلیات شمس تبریزی، مطابق با نسخۀ تصحیح‌شده استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، چ۳، تهران: پیمان.
- وکیلی، هادی و گودرزی، نیره، (1392)، «آرامش و تشویش؛ سنخ خیال در رویکردهای فلسفه، عرفان و هنر جدید»، ماهنامه سوره، شمارۀ 70ـ۷۱، 217ـ۲۲۰.
)
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29
29مرداد 1398صفحه 173-200
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 مرداد 1398