مطالعات عرفانی
بررسی پربسامدترین استعاره‌های احوال عارفانه در دیوان ترجمان الاشواق ابن‌عربی: رویکردی‌شناختی
نویسندگان
1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران، نویسنده مسئول
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه کاشان
چکیده
وصال، هدف عارف سالک بوده و هریک از احوال عرفانی، نمایندۀ مرحله‌ای از سفر عرفانی تا رسیدن به این هدف هستند. ابن‌عربی کتاب ترجمان الاشواق را به زبان شعر و به سبک اشعار جاهلی سروده و در آن به بیان تجربیات عارفانه‌اش در مسیر وصال پرداخته است. در این بین، نباید از نظر دور داشت که تعابیر مجازی از جمله استعاره‌ها در ساختار نمادهای رمزآلود متون عرفانی نقش‌مند هستند؛ ازاین‌رو برای شناخت جهان‌بینی عارف، بررسی این استعاره‌ها ضروری است. این جستار با محوریت بررسی استعاره‌های شناختی و نیز با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی‌تحلیلی، این هدف را پی‌گرفته است تا مفاهیم مرتبط با پربسامدترین تعبیرات عرفانی ابن‌عربی را مورد تحلیل قرار دهد. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که احوال «مشاهده» و «شوق» بیشترین مفاهیم استعاری را در حوزۀ مقصد به خود اختصاص داده و ریزاستعاره‌های شناختی پیرامون دو کلان‌الگوی «مشاهده/شوق انسان است» و «مشاهده/شوق مکان است» شکل گرفته‌اند. همچنین با توجه به رویکرد این استعاره‌ها می‌توان گفت که گفتمان کتاب ترجمان الاشواق اکتشافی ِماجراجویانه است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ابن دحمان، عمر (2012م)، الاستعارات والخطاب الأدبی، أطروحة لنیل درجة الدکتوراه، جامعة مولود معمری، الجمهوریة الجزائریة الدیمقراطیة الشعبیة.
- ــــــ (2016م)، «بعض من مشاریع البلاغة المعرفیة "مارک تورنر نموذجاً"»، الخطاب، العدد 21، 111ـ132.
- ابن فارض، ابوحفص شرف‌الدین (2003م)، دیوان ابن فارض، شرح محمدالبورینی و اسماعیل النابلسی، الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌عربی، محیی‌الدین ( 2005م)، ترجمان الأشواق، الاعتناء: عبدالرحمن المصطاوی، بیروت: دارالمعرفة.
- حراصی، عبدالله (2002م) دراسات فی الاستعارة المفهومیة، مؤسسة عمان للصحافة.
- حلبی، علی‌اصغر (1376ش)، مبانی عرفان و احوال عارفان، تهران: اساطیر.
- حمد، عبدالله خضر (بی‌تا)، التصوف والتأویل، العراق، أربیل: الآکادیمیون للنشر والتوزیع.
- خرمشاهی، بهاءالدین (1393ش)، دانشنامۀ قرآن و قرآن‌پژوهی، ج2، تهران: دوستان [و] ناهید.
- رمضان، صالح الهادی (1432ق)، «النظریة الادراکیة و أثرها فی الدرس البلاغی»، ندوة الدراسات البلاغیة الواقع المأمول، الریاض: جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، 811ـ872.
- زناد، الأزهر (2010م)، نظریات لسانیة عرفنیة، الدار العربیة للعلوم ناشرون.
- سلیمان احمد، عطیه (2014م)، الاستعارة القرآنیة فی ضوء النظریة العرفانیه، الآکادیمیة الحدیثة للکتاب الجامعی.
- قائمی، مرتضی (1438ق)، «توظیف الاستعارة المفهومیة لتکوین المنظومة الاخلاقیة فی نهج البلاغة التقوی وهوی النفس أنموذجا (علی اساس اللسانیات المعرفیة)»، مجلة اللغة العربیة و آدابها، السنة 12، العدد 4، 695ـ720.
- کوچش، زولتان (1396ش)، استعاره (مقدمه‌ای کاربردی)، ترجمۀ جهانشاه میرزا بیگی، تهران: آگاه.
- لایکوف، جرج؛ جونسن، مارک (2009م)، الاستعارات التی نحیا بها، ترجمۀ عبدالمجید جحفة، المغرب: دار توبقال للنشر.
- لیکاف، جرج؛ جانسون، مارک (1397ش)، فلسفۀ جسمانی، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
- محمدی وایقانی، کاظم (1384ش)، ابن عربی بزرگ عالم عارف نظری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مهرکی، ایرج و علیزاده، حسین (1395ش)، «قطب مجازی زبان نثر صوفیه با تکیه بر مقالات شمس تبریزی»، دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، سال 24، شمارۀ 80.، 253ـ271.
- ملکیان، معصومه و ساسانی، فرهاد (1392)، «بیان استعاری غم و شادی در گفتار روزمره»، نشریۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال سوم، شمارۀ 5، 113ـ139.
- هاشمی، زهره (1389ش)، «نظریه استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، مجلۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ 12، 119ـ130.
- وهبه، مجدی و المهندس، کامل (1984م)، معجم المصطلحات العربیة فی اللغة والأدب، بیروت: مکتبة لبنان.
)
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29
29مرداد 1398صفحه 281-304
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 مرداد 1398