طبقه‌بندی و تحلیل ساختاری و موضوعی آرای آنه‌ماری شیمل و ویلیام چیتیک در ترسیم چهرۀ مولانا

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، نویسنده مسئول

چکیده

مولانا جلال‌الدین بلخی به‌واسطۀ فعالیت‌های مولوی‌پژوهان و محققان در سراسر دنیا چهره‌ای شناخته‌شده است. تأثیرپذیری از اشعار مولانا در عرصه‌های هنری، همچون فیلم‌سازی و برگزاری کنسرت‌های موسیقی و یا ترجمۀ آثار او و الهام‌گیری از آن‌ها در خلق آثار متفاوت بوده است. دسته‌ای از محققان مغرب‌زمین، فراتر از ترجمه، نگاهی هرچند مختصر به زندگانی مولوی و اندیشه‌هایش داشته‌اند که آنه‌ماری شیمل و ویلیام چیتیک منتخب از این دسته‌اند. در این پژوهش سعی شده تا با طبقه‌بندی ساختاری و موضوعی آرای مستشرقان مذکور و بیان دیدگاه و روش کار آنان، شمایی کلی از مولانا از دید پژوهشگران غربی ارائه داده و بستری برای مقابلۀ چهرۀ مولانا از منظر شرقی و غربی فراهم سازیم. در حوزۀ ساختاری مباحثی چون عربی‌سرایی، بهره‌گیری از زبان‌های دیگر، انسجام و پیوستگی، بلاغت، داستان‌سرایی، عروض و موسیقی زبان و نمادشناسی مورد توجه قرار گرفته و در حوزۀ موضوع نیز توجه به مباحث هستی‌شناختی و الهیات مولوی، آدمی و احوالات او در مثنوی، عبادات، تأثیرپذیری مولوی از ابن‌عربی و شاعران دیگر، سماع و مثنوی مدنظر این محققان بوده است. تحلیل توصیفی، قرائت نزدیک با متن، توجه به مفاهیم کلیدی و تحلیل چهرۀ مولانا از جنبۀ تاریخی نیز، از جمله شیوه‌هایی است که آنان در بررسی‌های خود اتخاذ کرده‌اند. آنچه از تحلیل و بررسی آرای مولوی‌پژوهان مذکور به دست آمد، توجه بیشتر آنان به جنبه‌های موضوعی تا ساختاری، تمرکز بر متن آثار مولانا برای تحلیل شخصیت او و تشابه موضوعات مورد بررسی در آثار آنان و تفاوت اندک دیدگاه‌ها در توضیح برخی مفاهیم و اصطلاحات است.

کلیدواژه‌ها

  • قرآن کریم.
  • اخگری، محمد (1386)، «شناخت: شکوه هم‌سخنی با شرق (نگاهی به زندگی و آثار خانم پروفسور آنه‌ماری شیمل)»، اخبار ادیان، شمارۀ 24 و 25، 37ـ43.
  • اصلان‌پور، نازیلا (1386)، «بررسی دیدگاه تنی چند از مستشرقان در خصوص آرا و افکار مولانا»، آیینه میراث، سال پنجم، شمارۀ 3، 433ـ466.
  • بهنام‌پور، سیمین (1389)، تصوف و عرفان اسلامی در آثار مستشرقان قرن بیستم «آنه‌ماری شیمل، فریتس مایر، هلموت ریتر»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، به راهنمایی حمید جعفری قریه‌علی، دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان.
  • پور‌رستگار، امیر (1392)، کتاب‌شناسی توصیفی‌تحلیلی آثار مستشرقین در باب عرفان (بر اساس کتاب‌های آنه‌ماری شیمل، فریتس مایر، لئونارد لویزن، هانری کربن، ویلیام چیتیک)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، به راهنمایی اکبر نحوی، دانشگاه شیراز.
  • پورنامداریان، تقی (1384)، در سایۀ آفتاب، تهران: 1384.
  • ترابی، پروین (1385)، تأثیر مولوی بر کشورهای غرب، (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی)، به راهنمایی عبدالحسین فرزاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
  • توکلی، حمیدرضا (1389)، از اشارت‌های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)، تهران: مروارید.
  • چیتیک، ویلیام (1390)، اصول و مبانی عرفان مولوی، تهران: بصیرت.
  • ـــــــ (1389)، راه عرفانی عشق، تعالیم معنوی، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، تهران: پیکان.
  • ـــــــ (1394)، عشق الهی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • ـــــــ (1386)، من و مولانا (زندگانی شمس تبریزی و ارتباط او با مولانا جلال‌الدین)، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، تهران: مروارید.
  • سلطانی، بهروز و احمد رضی (1394)، «روش‌شناسی ویلیام چیتیک در بررسی و تفسیر متون حکمی و عرفانی»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، سال بیست‌ویکم، شمارۀ 84، 43ـ65.
  • شیمل، آنه‌ماری (1367)، شکوه شمس (سیری در آثار و افکار مولانا جلال‌الدین رومی)، تهران: علمی و فرهنگی.
  • ـــــــ (1383)، گل و ستاره (دنیای تصویرها در شعر فارسی)، تهران: پیام خاور.
  • ـــــــ (1377)، من بادم و تو آتش (دربارۀ زندگی و آثار مولانا)، تهران: توس.
  • ـــــــ (1386)، مولانا دیروز، امروز، فردا، تهران: حکمت.
  • شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه؛ درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی، تهران: سخن.
  • عباسی، شهاب‌الدین (1389)، گنجینۀ معنوی مولانا، با آثاری از حسین نصر، ویلیام چیتیک، آنه‌ماری شیمل، تهران: مروارید.
  • فروزانفر، بدیع‌الزمان (1381)، احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر.
  • فیروزآبادی، سید سعید (1386)، «شعر زبان آشتی جهانیان، بانو شیمل و نقش او در شناخت مولانا»، مجلۀ فرهنگ، شمارۀ 63ـ64، 539ـ551.

-لاهوتی، حسن (1383)، «فرانکلین. د. لوئیس استاد ادبیات فارسی و مولوی‌پژوه آمریکایی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ ۸ (پیاپی ۷۹).

  • ـــــــ (1381)، «یاد و یادبود: آنه‌ماری شیمل مولوی‌شناس فقید»، بخارا، شمارۀ 27.
  • مولوی، جلال‌الدین محمد (1385)، فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
  • هاشمی‌پور، مرتضی (1384)، «من و مولوی»، بخارا، شمارۀ 41، 208ـ210.
  • هاشمی‌زاده، ایرج (1384)، «در غرب چه خبر؟ (43)»، بخارا، شمارۀ 46، 276ـ295.
  • یوسفی‌فر، شهرام (1383)، عرفان: پلی میان فرهنگ‌ها (بزرگداشت پروفسور آنه‌ماری شیمل)، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
  • تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
  • تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
  • تاریخ انتشار: 01 مرداد 1398