نویسنده

• هاتف سیاه کوهیان

دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان

چکیده

«دولت» در منطق الطیر واژه‌ای کلیدی است که عطار در مواضع متعددی، نقش کانونی آن را برجسته نموده و از ظرفیت‌‌های معنایی این واژه برای بیان مفاهیم آرمانی و مقاصد مهم صوفیانه بهره جسته ‌‌است. از آنجا که مفهوم دولت دارای ابهام و تیرگی معنایی بوده و مؤلفه‌های معنایی آن روشن نیست، بررسی معناشناختی این واژه، و تعیین مصادیق و کاربردهای آن در این اثر ضرورت پیدا می‌کند. این مقاله بر آن است با واکاوی واژگانی که در تلاقی با واژۀ دولت در منطق‌ الطیر به کار رفته است، حوزه‌های معنایی و مؤلفه‌های معنایی آن را استخراج کرده و ضمن تحلیل معناشناختی، کاربردهای مختلف آن را در این اثر نشان دهد. آنچه از بررسی‌ها به دست آمد، این بود که عمده‌ترین کاربرد واژۀ دولت در منطق‌ الطیر به حوزۀ معنایی «فیض و عنایت الهی» تعلق دارد که در سه محور «جذبه»، «رویارویی با انسان کامل» و «نجات» صورت‌بندی شده است. کاربرد دیگر واژۀ دولت متعلق به حوزۀ معنایی «تجارب عرفانی» شامل «فنا»، «انقطاع از ماسوی‌الله» و «درد طلب» است که عطار در به‌کارگیری این مفاهیم، مؤلفه‌هایی مانند «سُکر»، «استغراق در شهود حق» و «تطهیر قلب از ماسوی‌الله» را به مفهوم دولت افزده و دایرۀ معنایی آن را گسترش داده است. با در نظر گرفتن این دو حوزۀ معنایی، دو عنصر «اصطناع و برگزیدگی» و «تغییر از درون» را می‌توان زیرساخت اصلی مفهوم خوشبختی در منطق‌ الطیر دانست. هدف این مقاله تحلیل معناشناختی واژۀ دولت و بررسی ابعاد گوناگون آن در منطق‌ الطیر است که با روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته‌ است.

کلیدواژه‌ها

• عطار
• دولت
• خوشبختی
• منطق ‌الطیر
• ادبیات عرفانی