مطالعات عرفانی
سه‌گانۀ اعتدال در عرفان ابن‌عربی
نویسنده
دکتری فلسفه اخلاق، دانشکده الهیات، دانشگاه قم
چکیده
این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی مفهوم اعتدال در اندیشۀ ابن‌عربی می‌پردازد و ضمن تحلیل انتقادی مواضع این متفکر، نقطۀ ابهام اندیشۀ او را برطرف می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ابن‌عربی مفهوم اعتدال را در سه موضع مطرح کرده است؛ در موضع نخست، اعتدال اسماء الهی را کشف می‌کنیم که واجد شأن وجودشناختی است. موضع دوم اعتدال، ملحق به معرفت مطلوب بشری، شامل رعایت تمایز میان دو ساحت تنزیه و تشبیه و حفظ تعادل میان این دو آموزۀ معرفتی است. اعتدال سوم، به حوزۀ اخلاق تعلق دارد و نتیجۀ آن بازسازی الگوی اعتدال اسمائی در مقام تکوین شخصیت انسانی است. با ملاحظۀ انتقادی آراء ابن‌عربی، این نتیجه به دست می‌آید که تقرّر وجودی اعیان ثابته مستعد خوانش جبرگرایانه از عمل انسانی است که البته با تفکیک دو ساحت ارزش و الزام، این چالش برطرف شده و موضع ابن‌عربی با قبول بُعد اختیاری عمل انسان تقویت می‌شود.
کلیدواژه‌ها
- ابن‌عربی، محیی‌الدین (بی‌تا الف)، انشاء الدوائر، تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی، بی‌جا: بی‌نا.
- ـــــــ (بی‌تا ب)، التدبیرات الالهیة فی اصلاح المملکة النفسانیه، تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی، بی‌جا: بی‌نا.
- ــــــــ (۱۴۱۳ق)، الدرة البیضاء (و یلیه عقیدة اهل الاسلام)، تحقیق محمد زینهم محمد عزم، الطبعة الاولی، قاهره: مکتبة مدبولی.
- ــــــــ (۲۰۰۷م)، الرسائل الالهیه، تحقیق قاسم محمد عباس، الطبعة الاولی، دمشق: دار الثقافة والنشر.
- ــــــــ (۲۰۰۲م)، رسائل ابن‌عربی (القطب و النقباء و عقله المستوفر)، تحقیق سعید عبدالفتاح، بیروت: انتشارات العربی.
- ــــــــ (۱۳۸۰)، فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق ابوالعلاء عفیفی، تهران: انتشارات الزهراء.
- ــــــــ (۱۳۹۵)، فصوص الحکم، ترجمه و شرح محمدعلی موحد و صمد موحد، تهران: کارنامه.
- ــــــــ (بی‌تا ج)، کتاب الیقین و کتاب المعرفه، تحقیق سعید عبدالفتاح، کتاب الیوم.
- ــــــــ (۱۳۹۱)، مواقع النجوم، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
- پارسا، خواجه محمد (۱۳۶۶)، شرح فصوص الحکم، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- تلمسانی، عفیف‌الدین (۱۳۹۲)، شرح فصوص الحکم، تصحیح اکبر راشدی‌نیا، تهران: سخن.
- حسن‌زاده آملی، حسن (۱۳۸۴)، ممدّ الهمم فی شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سهروردی، شهاب‌الدین عمر (بی‌تا)، عوارف المعارف، الجزء الثانی، تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف، قاهره: دار المعارف.
- فرغانی، سعیدالدین (۱۴۲۸ق)، منتهی المدارک، تصحیح عاصم ابراهیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- قونوی، صدرالدین (۱۳۹۳)، فکوک، تصحیح محمد خواجوی، چ۳، تهران: مولی.
- المتقی الهندی، علاءالدین (۱۴۰۱ق)، کنز العمال، تحقیق بکری حیانی و صفوة السقا، بیروت: مؤسسة الرساله.
- نفری، محمد بن عبدالجبار (۱۳۹۰)، المواقف و المخاطبات، ترجمۀ محمود افتخارزاده، چ۱، تهران: جامی.
- Copan, Paul (2011), Is God a Moral Monster, Baker Books.
- Quinn, Philip L (2003) Divine Commands and Moral Requirements, Oxford University Press.
- Teehan, John (2010) In the Name of God, The Evolutionary Origins of Religious Ethics and Violence, Blackwell.
- Wiland, Eric (2017), Moral Testimony: Going on the Offensive, in: Russ Shafer-Landau (Edit), Oxford Studies in Metaethics, vol. 12, Oxford University Press.
)
دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 32
32دی 1399صفحه 35-52
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 دی 1399