نویسندگان

• زهرا قنبرعلی باغنی ¹
• مهناز رمضانی ²

¹ دانش‌آموختۀ دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، مرکز تحقیقات زبان‌شناسی کاربردی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

² استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(شهرری)، گروه زبان و ادبیات فارسی تهران، ایران، نویسنده مسئول

چکیده

مضمون‌سازی مولانا از آب و مظاهر گوناگون آن، خواننده را به سفری از عالم طبیعت به‌سوی ماورا می‌کشاند که در آن، دیگر خبری از رنگ و بوی طبیعی نیست و کمال بیرنگی است. مضمون‌های منفی و مثبت آب، ترکیبات کنایی، شخصیت ‌بخشیدن به آب و صفات متضاد آب، نمونه‌هایی از تصویرگری و مضمون‌سازی مولانا از جلوه‌گری‌های آب در مثنوی معنوی است. هدف از این جستار، بررسی مضمون‌سازی مولانا از تجلی آب و مظاهر مختلف آن در مثنوی معنوی است که با ترکیب جدید «آبِ آب» برای ذات مقدس حق‌تعالی انسان را از عالم جسمانی به عالم معنا می‌کشاند. روش پژوهش در این جستار تحلیلی‌توصیفی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شاعران پیش از مولانا همواره به صفات مثبت آب همچون روشنی، روانی و زندگی‌بخشی اشاره کرده‌اند، اما مولانا به دیگر جنبه‌ها و مضمون‌های مثبت آب مانند تجلی از حق‌تعالی، دانایی و معرفت، تجلی انسان کامل، معرفت الهی، تجلی از جوی‌های بهشت و تجسم اعمال نیک پرداخته است. وی همچنین به کاربرد منفی آب مانند بحر عذاب، مکاری، فتنه‌گری، ویرانگری و آّب ظلم اشاره کرده است. مولانا در مضمون‌سازی با واژۀ آب و مظاهر مختلف آن، از ترکیبات کنایی (گوش آب کشیدن، گره بر آب بستن، نقش بر آب کردن)، شخصیت‌بخشی (صفات انسانی مانند اضطراب، اتحاد و احساس)، تشبیه (تشبیه شعر خود به آب روان)، نماد (آب حیات نماد معشوق حقیقی، ترکیب آبِ آب اشاره به ذات مقدس حق)، آب در عناصر مختلف (آب در انگور، غوره، سرکه، گِل و بول) و ترکیبات متضاد (حیات‌بخشی و هلاک‌کنندگی) استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها

• مولانا
• مثنوی معنوی
• آب
• مضمون‌سازی
• تعابیر قرآنی
• ترکیبات کنایی