مطالعات عرفانی
بررسی و تحلیل غزلی از دیوان شمس با رویکرد به یکی از آموزه‌های رواقی در ربط و نسبت با مثنوی معنوی
نویسندگان
1 استاد تمام دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 استادیار دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران، نویسندة مسئول
چکیده
ارتباط بینامتنی به‌مثابۀ یکی از روش‌های تحلیل متون در گسترۀ پژوهش‌های ادبی، می‌تواند به کشف و فهم ناگفته‌ها و نانوشته‌های متن/ متون منجر شود. در این میان، بررسی و تحلیل ربط و نسبت مثنوی معنوی و غزلیات شمس در تعامل با یکدیگر و کمک به فهم بهتر نانوشته‌های هم، در گسترۀ پژوهش‌های مولوی‌شناسی می‌تواند گامی در راستای فهم بهتر تأملات مولوی از یک سو و مولوی‌پژوهی از سویی دیگر باشد؛ همچنین با توجه به اینکه مفهوم «سبک زندگی» به‌ویژه در حوزۀ اخلاق عملی، از پربسامدترین موضوعاتی است که در سال‌های اخیر مطمح نظر پژوهندگان قرار گرفته، آثار مولوی غنی‌ترین منابع مورد مداقۀ این حوزه بوده و به ارائۀ الگوی مناسب از طرز تلقی خاص از نحوۀ مواجهه با امور جهان (درون و بیرون) پرداخته است. در این میان، یکی از طرز تلقی‌ها و ایماژهای بزرگ و مهم در نگاه به خود (درون) و جهان (بیرون) با رویکرد به اندیشۀ رواقی (ترجیح تغییر جهان درون نسبت به جهان بیرون)، اصلِ «حکمت به من چه» است که البته شناخت ساحت‌ها و لایه‌های پنهان وجودی انسان، پیش‌شرط مهم درک اهمیت و ورود به این اصل می‌باشد. با این چهارچوب نظری که به تشابه یا همانندی اندیشۀ مولوی و فلاسفۀ رواقی اشاره دارد، هدف این مقاله واکاوی مفهوم اصل «به من چه» با روش مقایسه‌ای و تحلیلی با توجه به یکی از غزلیات شمس و مثنوی معنوی است. دقت در این طرز تلقی نشان می‌دهد مولوی لازمۀ این طرز تلقی رواقی و حرکت استکمالی انسان را با اصل «ترجمه خلق مکن حالت و گفتار تو کو» (غزل 2144) و رهایی از هرآنچه ربط و نسبتی با رشد و تعالی او ندارد، دانسته و پرهیز از گفتار، کردار و افکار بیهوده را از مهم‌ترین آموزه‌های «معنای زندگی» خویش معرفی می‌کند.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم (1391)، ترجمۀ ابوالفضل بهرام‌پور، قم: انتشارات آوای قرآن.
- نهج البلاغه (1386)، ترجمۀ محمد دشتی، قم: مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
- اروین، ویلیام (1399)، فلسفه‌ای برای زندگی، ترجمۀ محمود مقدسی، تهران: نشر گمان.
- بریه، امیل (135۵)، تاریخ فلسفه در دورۀ انتشار فرهنگ یونانی و دورۀ رومی، ترجمۀ علی‌مراد داودی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- پاپکین، ریچارد و استرول، آوروم (1369)، کلیات فلسفه، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت.
- جعفری، محمدتقی (1370)، مولوی و جهان‌بینی‌ها در مکتب‌های شرق و غرب، تهران: انتشارات بعثت.
- حلوم سلمان، بشار و فرزی، فرزاد (1396)، «اخلاق رواقی در آثار مولوی»، سومین همایش شرق‌شناسی صلح و دیپلماسی فرهنگی https://civilica.com/doc/799689
- حیدری، فاطمه (1384)، پندارهای یونانی در مثنوی، تهران: انتشارات روزنه.
- خرمشاهی، بهاءالدین (1393)، انسانم آرزوست، تهران: انتشارات نگاه.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- زمانی، کریم (1374)، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: انتشارات اطلاعات.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1387)، غزلیات شمس تبریز، تهران: انتشارات سخن.
- شمس‌الدین، محمد (1391)، مقالات شمس، قم: هنر قلم.
- صادقی، هادی (1389)، «اندیشه شناخت؛ ملکیان»، مجله معرفت کلامی، سال اول، شمارۀ ۳، ۵ـ۳۵.
- طباطبایی، محمدحسین (1375)، تفسیر المیزان، سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان (1386)، شرح مثنوی شریف، تهران: انتشارات زوّار.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1387)، رساله قشیریه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات زوّار.
- فیضی، کریم (1389)، شعاع شمس، تهران: انتشارات اطلاعات.
- قبادی، حسینعلی و همکاران (۱۳۸۹)، «تحلیل نسبت میان جهان درون و جهان بیرون از دیدگاه مولوی در مثنوی»، پژوهش‌های ادبی، دورۀ هفتم، شمارۀ ۲۷، ۱۰۱ـ۱۲۰.
- کاپلسون، فردریک چالز (1388)، تاریخ فلسفه یونان و روم، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- گرجی، مصطفی (1388)، هرکه را در دست او بردست بو، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
- ـــــــ (1397)، «بررسی و تحلیل مقایسه‌ای مفهوم فرزانگی در نگاه مولوی و لاتودزه»، مجله مطالعات عرفانی، شمارۀ ۲۷، ۱۳۷ـ۱۷۴.
- گیلانی، عبدالرزاق (1360)، مصباح الشریعه، ترجمۀ حسن مصطفوی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ ایران.
- محبوبی، ایرج و همکاران (1396)، «تأملی در شبهۀ انحصار علم ارزشمند در علوم دینی و بی‌ارزش تلقی شدن علوم تجربی»، نشریه پژوهش‌های علم و دین، دورۀ هشتم، شمارۀ 2، ۶۷ـ۸۷.
- معین، بابک (۱۳۸۶)، «رگه‌هایی از فلسفه غرب در آراء و اندیشۀ مولوی»، پژوهشنامه علوم انسانی، شمارۀ ۵۴، ۴۱۷ـ۴۲۸.
- مکارم شیرازی، ناصر (1390)، پیام امام امیرالمؤمنین علی(ع)، تهران: انتشارات امام علی بن ابیطالب(ع).
- ملکیان، مصطفی (1389)، حدیث آرزومندی جستارهایی در عقلانیت و معنویت، تهران: نگاه معاصر.
- مولوی، جلال‌الدین محمد (1385)، مثنوی معنوی، به‌کوشش محمدرضا برزگر خالقی، تهران: انتشارات زوّار.
- ـــــ (1383)، کلیات شمس تبریزی، تصحیح نظام‌الدین نوری، تهران: انتشارات کتاب
آبان. - ـــــــ (1389)، فیه مافیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- tahoor.com
)
دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 32
32دی 1399صفحه 191-218
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 06 تیر 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 دی 1399