مطالعات عرفانی

نقش فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در تکوین اشعار مثنوی و دیوان شمس

نویسنده

استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

در این پژوهش، تأثیر فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در تکوین اشعار مثنوی و دیوان شمس به روش توصیفی‌تحلیلی بررسی شده ‌است. سؤال اصلی تحقیق، آن است که آیا فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در روند تکوین اشعار او تأثیری داشته ‌است؟ رویکرد تحقیق، بررسی تکوینی و هدف از آن اثبات فراست و بصیرت صوفیانۀ مولوی و چگونگی تأثیر آن بر تکوین اشعار اوست. در متن مقاله نیز با ارائۀ شواهد، به بررسی مصادیق فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در آثارش و نیز ارتباط مبتنی بر شهود صوفیانۀ مولوی با مخاطبان خاص و عام او و چگونگی تأثیر آن‌ها در تکوین ابیات مثنوی و دیوان شمس پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان ‌می‌دهد که فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در تکوین دیوان شمس به‌میزان بیش از نود درصد و در تکوین اشعار مثنوی به‌میزان بیش از شصت درصد مؤثر بوده‌ است. ازاین‌رو در تفسیر یا نقد اشعار مولوی، نباید آن‌ها را بدون توجه به قراین و مقتضیات حالی، مقامی و مقالی و عوامل برون‌متنی، از جمله مخاطبان خاص و عام مولوی و ارتباطات متقابل صوفیانۀ آنها بررسی و تحلیل کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rumi's Sufi Insight and Intuition and Its Role in the Genesis of Mathnawi and Diwan-e Shams Poems

نویسنده [English]

  • Ikhtiyar Bakhshi

Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Farhangian University, Tehran, Iran) i.bakhshi@cfu.ac.ir).

چکیده [English]

In this paper we have studied the influence of Rumi's Sufi insight and intuition in the genesis of Mathnawi and Diwan-e Shams poems with the descriptive and analytic method. The main question of the research is whether Rumi's Sufi insight and intuition had an effect on the genesis of his poems? The research approach is the genesis study and its purpose is to prove Rumi's Sufi insight and intuition and how it affects the genesis of his poems. In the text of the article, by presenting evidence, we have examined Rumi's Sufi insight and intuition in his works, as well as the relationship based on Rumi's Sufi insight with his specific and general audiences and how they affect the genesis of Mathnawi and Divan-e-Shams verses. The results of this study show that Rumi's Sufi insight and intuition has been more than ninety percent effective in the genesis of Divan-e Shams and more than sixty percent in the genesis of Mathnawi poems. Therefore, in interpreting or criticizing Rumi's poems, they should not be considered without considering the contexts and requirements of the position and factors outside the text, including Rumi's specific and general audiences and their Sufi interactions with each other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Genesis
  • Divan-e Shams
  • Sufi Insight and Intuition
  • Mathnawi
  • Rumi
  1. قرآن کریم.
  2. افلاکی العارفی، شمس‌الدین احمد (1362)، مناقب‌ العارفین، تصحیح تحسین یازیجی، چ2، تهران: دنیای کتاب.
  3. اسماعیل، عزیز (1378)، زمینۀ اسلامی شاعرانگی تجربۀ دینی، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: نشر فرزان.
  4. انوشه، حسن و همکاران (1381)، فرهنگنامۀ ادبی فارسی، چ2، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  5. ایبرمز، مایر هاوارد و هرفم، جفری گالت (1394)، فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمۀ سعید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما.
  6. بخشی، اختیار (1399)، «اهمیت آینه‌سان‌بودن صوفیان واصل در توصیف ماهیت معرفت صوفیانه با تکیه بر آثار مولانا»، مطالعات عرفانی، شمارۀ 31، 57ـ96.
  7. ــــــــ (1400)، «نگاهی معرفت‌شناختی به غذای نور و نورخواری در آثار منظوم مولانا»، ادیان و عرفان، سال پنجاه‌وچهارم، شمارۀ 1، 43ـ64.
  8. پورنامداریان، تقی (1375)، «اسباب و صور ابهام در غزل‌های مولوی»، نامۀ فرهنگستان، سال دوم، شمارۀ 3، 81ـ114.
  9. ـــــــ (1380)، در سایه آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.
  10. پین، مایکل (1379)، بارت، فوکو، آلتوسر، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
  11. توکلی، حمیدرضا (1389)، از اشارت‌های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)، تهران: مروارید.
  12. رحیمیان، سعید (1388)، مبانی عرفان نظری، چ3، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  13. زرین‌کوب، عبدالحسین (1364)، سرّ نی (2 جلد)، تهران: علمی.
  14. ــــــــــ (1382)، نقد ادبی، چ7، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
  15. زمانی، کریم (1382)، شرح جامع مثنوی معنوی (هفت جلد)، چ6، تهران: انتشارات اطلاعات.
  16. ـــــــــــ (1388)، میناگر عشق، چ7، تهران: نشر نی.
  17. سادات ابراهیمی، سیدمنصور و براتی خوانساری، محمود (1397)، «تحلیل پدیدارشناختی کارکردهای فردی و اجتماعی فراست در ادب فارسی»، مطالعات عرفانی، شمارۀ 28، 81ـ114.
  18. سپهسالار، فریدون بن احمد (1378)، زندگینامۀ مولانا جلال‌الدین مولوی: رسالۀ فریدون بن احمد سپهسالار، تصحیح سعید نفیسی، تهران: نشر اقبال.
  19. شمیسا، سیروس (1382)، سبک‌شناسی شعر، چ9، تهران: انتشارات فردوس.
  20. ـــــــــ (1384)، معانی، چ9، تهران: نشر میترا.
  21. ـــــــــ (1383)، نقد ادبی، چ4، تهران: انتشارات فردوس.
  22. فاضلی، فیروز و بخشی، اختیار (1387)، «رویکرد مخاطب‌مدار مولوی و نقش آن در تکوین قصه‌های هزل‌گونۀ مثنوی»، مطالعات عرفانی، سال چهارم، شمارۀ 8، 47ـ74.
  23. فالر، راجر، یاکوبسون، رومن و لاج، دیوید (1369)، زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نشر نی.
  24. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1361)، احادیث مثنوی، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
  25. فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، چ3، تهران: سخن و فراگفت.
  26. قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1381)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ7، تهران: علمی و فرهنگی.
  27. کادن، جان آنتونی (1386)، فرهنگ ادبیات و نقد، ترجمۀ کاظم فیروزمند، چ2، تهران: نشر شادگان.
  28. گرین، ویلفرد و همکاران (1383)، مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ3، تهران: نیلوفر.
  29. گولپینارلی، عبدالباقی (1370)، مولانا جلال‌الدین، زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آن‌ها، ترجمۀ توفیق سبحانی، چ2، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  30. گیرو، پی‌یر (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه.
  31. مقدادی، بهرام (1397)، دانش‌نامۀ نقد ادبی از افلاتون تا به امروز، چ2، تهران: نشر چشمه.
  32. مکاریک، ایرنا ریما (1393)، دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چ4، تهران: نشر آگه.
  33. مولوی، جلال‌الدین محمد (1384)، کلیات دیوان شمس تبریزی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ7، تهران: علم.
  34. ــــــــ (1369)، فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ6، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
  35. ــــــــ (1382)، مثنوی معنوی (از روی نسخۀ 677ق قونیه)، تصحیح توفیق هاشم‌پور سبحانی، چ2، تهران: نشر روزنه.
  36. مهاجر، مهران و نبوی، محمد (1397)، واژگان ادبیات و گفتمان ادبی، چ2، تهران: نشر آگه.
  37. نیکلسون، رینولد الین (1384)، شرح مثنوی معنوی مولوی (6 جلد)، ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی، چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  38. نیکویی، علیرضا و بخشی، اختیار (1389)، «مفهوم فِراست در گفتمان عرفی و عرفانی»، ادب‌پژوهی، سال چهارم، شمارۀ 13، 7ـ28.
  39. یوسف‌پور، محمدکاظم (1386)، «نقش استطراد در حکایات مثنوی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، سال چهارم، شمارۀ 16، 271ـ294.
مطالعات عرفانی
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 33
33
فروردین 1400
صفحه 29-72
  • تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری: 30 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
  • تاریخ اولین انتشار: 09 بهمن 1401