مطالعات عرفانی
نقش فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در تکوین اشعار مثنوی و دیوان شمس
نویسنده
استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان
چکیده
در این پژوهش، تأثیر فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در تکوین اشعار مثنوی و دیوان شمس به روش توصیفی‌تحلیلی بررسی شده است. سؤال اصلی تحقیق، آن است که آیا فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در روند تکوین اشعار او تأثیری داشته است؟ رویکرد تحقیق، بررسی تکوینی و هدف از آن اثبات فراست و بصیرت صوفیانۀ مولوی و چگونگی تأثیر آن بر تکوین اشعار اوست. در متن مقاله نیز با ارائۀ شواهد، به بررسی مصادیق فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در آثارش و نیز ارتباط مبتنی بر شهود صوفیانۀ مولوی با مخاطبان خاص و عام او و چگونگی تأثیر آنها در تکوین ابیات مثنوی و دیوان شمس پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که فراست و شهود صوفیانۀ مولوی در تکوین دیوان شمس به‌میزان بیش از نود درصد و در تکوین اشعار مثنوی به‌میزان بیش از شصت درصد مؤثر بوده است. ازاین‌رو در تفسیر یا نقد اشعار مولوی، نباید آنها را بدون توجه به قراین و مقتضیات حالی، مقامی و مقالی و عوامل برون‌متنی، از جمله مخاطبان خاص و عام مولوی و ارتباطات متقابل صوفیانۀ آنها بررسی و تحلیل کرد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- افلاکی العارفی، شمس‌الدین احمد (1362)، مناقب العارفین، تصحیح تحسین یازیجی، چ2، تهران: دنیای کتاب.
- اسماعیل، عزیز (1378)، زمینۀ اسلامی شاعرانگی تجربۀ دینی، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: نشر فرزان.
- انوشه، حسن و همکاران (1381)، فرهنگنامۀ ادبی فارسی، چ2، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ایبرمز، مایر هاوارد و هرفم، جفری گالت (1394)، فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمۀ سعید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما.
- بخشی، اختیار (1399)، «اهمیت آینه‌سان‌بودن صوفیان واصل در توصیف ماهیت معرفت صوفیانه با تکیه بر آثار مولانا»، مطالعات عرفانی، شمارۀ 31، 57ـ96.
- ــــــــ (1400)، «نگاهی معرفت‌شناختی به غذای نور و نورخواری در آثار منظوم مولانا»، ادیان و عرفان، سال پنجاه‌وچهارم، شمارۀ 1، 43ـ64.
- پورنامداریان، تقی (1375)، «اسباب و صور ابهام در غزل‌های مولوی»، نامۀ فرهنگستان، سال دوم، شمارۀ 3، 81ـ114.
- ـــــــ (1380)، در سایه آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.
- پین، مایکل (1379)، بارت، فوکو، آلتوسر، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
- توکلی، حمیدرضا (1389)، از اشارت‌های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)، تهران: مروارید.
- رحیمیان، سعید (1388)، مبانی عرفان نظری، چ3، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1364)، سرّ نی (2 جلد)، تهران: علمی.
- ــــــــــ (1382)، نقد ادبی، چ7، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
- زمانی، کریم (1382)، شرح جامع مثنوی معنوی (هفت جلد)، چ6، تهران: انتشارات اطلاعات.
- ـــــــــــ (1388)، میناگر عشق، چ7، تهران: نشر نی.
- سادات ابراهیمی، سیدمنصور و براتی خوانساری، محمود (1397)، «تحلیل پدیدارشناختی کارکردهای فردی و اجتماعی فراست در ادب فارسی»، مطالعات عرفانی، شمارۀ 28، 81ـ114.
- سپهسالار، فریدون بن احمد (1378)، زندگینامۀ مولانا جلال‌الدین مولوی: رسالۀ فریدون بن احمد سپهسالار، تصحیح سعید نفیسی، تهران: نشر اقبال.
- شمیسا، سیروس (1382)، سبک‌شناسی شعر، چ9، تهران: انتشارات فردوس.
- ـــــــــ (1384)، معانی، چ9، تهران: نشر میترا.
- ـــــــــ (1383)، نقد ادبی، چ4، تهران: انتشارات فردوس.
- فاضلی، فیروز و بخشی، اختیار (1387)، «رویکرد مخاطب‌مدار مولوی و نقش آن در تکوین قصه‌های هزل‌گونۀ مثنوی»، مطالعات عرفانی، سال چهارم، شمارۀ 8، 47ـ74.
- فالر، راجر، یاکوبسون، رومن و لاج، دیوید (1369)، زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نشر نی.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان (1361)، احادیث مثنوی، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
- فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، چ3، تهران: سخن و فراگفت.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1381)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ7، تهران: علمی و فرهنگی.
- کادن، جان آنتونی (1386)، فرهنگ ادبیات و نقد، ترجمۀ کاظم فیروزمند، چ2، تهران: نشر شادگان.
- گرین، ویلفرد و همکاران (1383)، مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ3، تهران: نیلوفر.
- گولپینارلی، عبدالباقی (1370)، مولانا جلال‌الدین، زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آنها، ترجمۀ توفیق سبحانی، چ2، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- گیرو، پی‌یر (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه.
- مقدادی، بهرام (1397)، دانش‌نامۀ نقد ادبی از افلاتون تا به امروز، چ2، تهران: نشر چشمه.
- مکاریک، ایرنا ریما (1393)، دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چ4، تهران: نشر آگه.
- مولوی، جلال‌الدین محمد (1384)، کلیات دیوان شمس تبریزی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ7، تهران: علم.
- ــــــــ (1369)، فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ6، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
- ــــــــ (1382)، مثنوی معنوی (از روی نسخۀ 677ق قونیه)، تصحیح توفیق هاشم‌پور سبحانی، چ2، تهران: نشر روزنه.
- مهاجر، مهران و نبوی، محمد (1397)، واژگان ادبیات و گفتمان ادبی، چ2، تهران: نشر آگه.
- نیکلسون، رینولد الین (1384)، شرح مثنوی معنوی مولوی (6 جلد)، ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی، چ3، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- نیکویی، علیرضا و بخشی، اختیار (1389)، «مفهوم فِراست در گفتمان عرفی و عرفانی»، ادب‌پژوهی، سال چهارم، شمارۀ 13، 7ـ28.
- یوسف‌پور، محمدکاظم (1386)، «نقش استطراد در حکایات مثنوی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، سال چهارم، شمارۀ 16، 271ـ294.
)
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 33
33فروردین 1400صفحه 29-72
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 30 خرداد 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 فروردین 1400