مطالعات عرفانی
بازشناسی انواع دعا و کارکرد آن در رویارویی با شرور با تأکید بر آرای ابن‌عربی
نویسندگان
1 استادیار گروه فلسفه دانشگاه شاهد، نویسنده مسئول
2 استادیار گروه فلسفه دانشگاه شاهد
چکیده
مسئلۀ شر و چگونگی رویارویی با آن از بنیادی‌ترین اندیشه‌هایی بوده که در طول تاریخ، همواره خاطر بشر را به خود مشغول داشته است. در بین ادیان آسمانی، دعا یکی از ابزارهای کارگشا در رویارویی با شرور معرفی شده است. کژتابی متدینان در فهم این آموزه و گمان نادرستشان در گره‌گشایی همۀ دعاها از همۀ گرفتاری‌ها، ضرورت این پژوهش را بیش از پیش روشن می‌سازد. لذا پرسش اصلی این نوشتار آن است که بر پایۀ اندیشه‌های ابن‌عربی، گونه‌های دعا کدام‌اند و چگونه می‌توان با آن‌ها بر صدمات روحی و جسمی ناشی از شرور و بیماری‌ها فائق آمد یا از آن در حین گرفتاری‌ها به‌مثابۀ نردبانی برای تعالی روحی بهره جست؟ این پژوهش در روی آوردی توصیفی‌تحلیلی به آرای ابن‌عربی، به این نتایج دست یافت: 1. ابن‌عربی انواع سؤال و دعا را به سه قسم لفظی و حالی و استعدادی تقسیم می‌کند؛ 2. ابن‌عربی سؤال لفظی را به استعجالی و احتمالی و امتثالی تفصیل می‌دهد؛ 3. از منظر عرفانی، انسان کامل یا از هر گونه سؤالی دست می‌شوید یا فقط از روی امتثال سؤال می‌کند؛ 4. فقط با سؤال احتمالی و امتثالی می‌توان آسیب‌های ناشی از بدی‌ها و بیماری‌ها را به حداقل رساند. از کارکردهای دیگر گونه‌بندی دعا، کاهش نومیدی‌ها و فزونی امیدها و به دنبالش کاستن رنجِ آلام و ناملایمی‌هاست.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383ش)، الاشارات و التنبیهات مع شرح المحقق الطوسی، قم، نشرالبلاغه.
- ــــــ (1404ق)، الشفاء (الهیات)، تصحیح سعید زائد، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
- ابن شعبه حرانی (1363)، تحف العُقول فیما جاءَ من الحکم وَ المواعظ من آل الرّسول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- ابن‌عربی، محیی‌الدین (1422ق)، تفسیر ابن‌عربى (تأویلات عبدالرزاق)، تحقیق سمیر مصطفى رباب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
- ـــــــ (بی‌تا)، الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر.
- ـــــــ (1946م)، فصوص الحکم، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چ۳، بیروت: دار صادر.
- ابن میمون، موسی (بی‌تا)، دلالت الحائرین، تحقیق حسین آ تای، آنکارا: مکتبة الثقافة الدینیه.
- بار بور، ایان (1362)، علم و دین، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- پترسون، مایکل و دیگران (1379)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
- پلانتینگا، آلوین (1374)، خدا جهان‌های ممکن و مسئلۀ شر در کلام فلسفی، ترجمۀ ابراهیم سلطانی و احمد نراقی، تهران: صراط.
- الحلی، حسن بن یوسف (بی‌تا)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قـم: مـؤسسة النشر الاسلامی.
- ریاحی، علی ارشد و زارع، فاطمه (1392)، «مسئلۀ دعا در اندیشۀ ابن‌عربی و ملاصدرا»، پژوهش‌های ادب عرفانی، شمارۀ 25، ص۱ـ۲۴.
- طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ۵، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
- عاملی، حر (1414ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم: آل البیت(ع).
- العجم، رفیق (1999م)، موسوعة مصطلحات التصوف الاسلامى، بیروت: مکتبة لبنان الناشرون.
- فارابی، ابونصر (1413ق)، الاعمال الفلسفیة (کتاب التعلیقات)، مقدمه و تحقیق از جعفر آل یاسین، بیروت: دار المناهل.
- قیصری، داوود (1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- کاپلستون، فردریک (1368)، تاریخ فلسفه، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات سروش و علمی و فرهنگی.
- مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، تصحیح جمعی از محققان، چ۲، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- محمودی، مریم و ولی محمدآبادی، مهدیه (1395)، «دعا از دیدگاه ابن‌عربی و مولانا»، عرفان اسلامی، شمارۀ 50، ص147ـ163.
- مصطفوی، حسن (1374)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مولوی، جلال‌الدین (1380)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، چ۲، تهران: انتشارات میلاد.
- میرداماد، محمدباقر (1356)، القبسات، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
- نوری، حسین بن محمدتقی (1368)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
- یزدان‌پناه، سید یدالله (1389)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سید عطاء انزلی، چ۲، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
)
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 33
33فروردین 1400صفحه 73-94
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 31 خرداد 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 فروردین 1400