مطالعات عرفانی
معادشناسی عرفانی در مرصاد العباد با رویکرد معناشناسی
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه کاشان
2 دانشیار دانشگاه جهرم
3 دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان، نویسنده مسئول
چکیده
فانی بودن جهان مادی و لزوم توجه به زندگی پس از مرگ، بسیاری از جمله اهل معرفت را متوجه مقولۀ معاد ساخته و هرکس به فراخور درک و دریافت و روش خود بدان پرداخته است. نجم رازی از عرفای صاحب‌نام قرن هفتم، در مرصاد العباد با ارائۀ مکتب عرفانی‌تفسیری خود، نمونه‌ای از شیواترین روش‌های معادشناسی را به دست داده است. یکی از ابعاد این نگرش عرفانی، معناشناسی معاد است؛ دانشی نوین در دنیای غرب که زیرمجموعۀ زبان‌شناسی محسوب می‌شود و در پی مطالعۀ معنا با روش علمی است. این مقاله با هدف بررسی معناشناسی معاد در مرصاد العباد و به‌شیوۀ توصیفی نوشته شده است. مهم‌ترین یافته‌ها که با بهره‌گیری از روش معناشناسی نوین در قالب روابط همنشینی و تقابل معنایی به دست آمده، نشان‌دهندۀ هنر و توانمندی کم‌نظیر و خیال‌انگیز رازی در معرفی و تفسیر عرفانی‌ادبی معاد، معاد طبقات مختلف انسان‌ها، کیفیت بازگشت به خود برای نفوس و ارواح چهارگانه و شرح هفت‌خان معرفت است. ترسیم فضای رعب‌انگیز در معاد اشقیا و فضای جذاب و دل‌انگیز در معاد اتقیا و صاحبان نفس مطمئنه و نشان دادن تقابل‌های معنایی و مرتبتی از توانمندی‌های زبانی‌ادبی رازی در معرفی و معناشناسی مباحث مربوط به معاد است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی، مشهد: آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، چ4، بیروت: دار العلم للملایین.
- چندلر، دانیل (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چ۳، تهران: سورۀ مهر.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (1380)، شواهد التنزیل، ترجمۀ احمد روحانی، چ۱، قم: دار الهدی.
- رازی، نجم‌الدین عبدالله (1391)، مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: نی.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار الشامیه.
- رهنما، هادی (۱۳۹۰)، معناشناسی نام‌های معاد در قرآن کریم، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- سجادی، جعفر (1380)، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: کومش.
- سوسور، فردینان دو (1378)، دورۀ زبان‌شناسی عمومی، ترجمۀ کورش صفری، تهران: هرمس.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابوبکر (1380)، ترجمة الأتقان فی علوم القرآن، ترجمۀ مهدی حائری قزوینی، تهران: امیرکبیر.
- شبر، سید عبدالله (1381)، تفسیر شبر، قم: انوار الهدی.
- صفوی، کورش (1379)، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: حوزۀ هنری.
- طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی، تهران: ناصرخسرو.
- ــــــ (1412ق)، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسم گرجی، قم: حوزۀ علمیه، مرکز مدیریت.
- قرشی بنایی، علی‌اکبر (1375)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، مرکز چاپ و نشر.
- ـــــــــ (1412ق)، قاموس قرآن، چ۶، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن (2000م)، لطایف الاشارات: تفسیر صوفی کامل للقرآن الکریم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله (بی‌تا)، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- گیرو، پیر (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: آگاه.
- مجلسی، محمدباقر (1403)، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار ائمة الاطهار، تحقیق جمعی از محققان، چ۲، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدین احمد بن محمد (1371)، تفسیر کشف الاسرار و عدة الابرار، تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
- یوسفیان، نعمت‌الله و عزیزان، مهدی (1394)، همیشه زندگی: مباحثی پیرامون معادشناسی با رویکرد معادباوری، قم: زمزم هدایت.
)
دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 33
33فروردین 1400صفحه 145-170
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 31 خرداد 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 فروردین 1400