نویسندگان

• محمد مشهدی نوش آبادی ¹
• حکیمه بهجت ²

¹ دانشیار گروه ادیان و فلسفه دانشگاه کاشان، نویسنده مسئول

² دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه آذربایجان

چکیده

بازتاب تعالیم و تأثیر اندیشۀ صوفیان سده‌های دوم تا چهارم که دورۀ شکل‌گیری تصوف است، از مباحث مهمی است که در این مقاله به‌صورتی آماری و تحلیلی به آن پرداخته شده است. در نتیجۀ تفحص در کتب تعلیمی تصوف که در سده‌های چهارم تا هفتم تدوین شده است، بیست‌وپنج تن از صوفیان برجستۀ قرون دوم تا چهارم که سخنان آن‌ها بسامد بالاتری در این کتب داشته‌اند، به‌تفکیک قرن شناسایی‌شده‌اند. وجه عمدۀ تعلیم صوفیان بزرگ سدۀ دوم همچون حسن بصری، سفیان ثوری، ابراهیم ادهم، عبدالله مبارک، رابعه عدویه، معروف کرخی و ابوسلیمان دارانی، فضایل اخلاقی، زهد و ریاضت در چهارچوب دستورات شرعی است، اما موضوع تعالیم عرفای سدۀ سوم یعنی بایزید بسطامی، ذوالنون مصری، ابوسعید خراز، سهل تستری، ابوالحسین نوری، حسین منصور حلاج، سری سقطی، ابوتراب نخشبی، یحیی معاذ رازی، ابوعثمان حیری و ابراهیم خواص، معرفت، سماع، عزلت، حیرت و فنا است که عموماً برای اولین بار در این سده مطرح‌ شده و تصوف را از سلوکی اخلاقی و زهدگرا به‌جانب مکتبی معرفت‌شناختی مبتنی بر سلوک عملی و آداب و احوال بدیع سوق داده است؛ همچنان که بیشتر موضوعات این قرن مربوط به توحید، معرفت و پس‌ از آن محبت و توکل است. اما تصوف سدۀ چهارم با صوفیانی چون ابوبکر واسطی، ابوعلی رودباری، ابوبکر شبلی و ابوعبدالله خفیف به‌شدت تحت‌تأثیر تعلیم صوفیان تصوف دو سدۀ پیشین است و گویا حرف تازه‌ای ندارد. به‌طور کلی، مهم‌ترین موضوعات قرون دوم تا چهارم تصوف عبارت‌اند از: زهد و معرفت. موضوعات توحید، محبت، اخلاق، توکل و فقر در جایگاه بعد قرار دارند. از میان این صوفیان، جنید بغدادی بیشترین تأثیر را داشته و در طرح بسیاری از موضوعات در جایگاه نخست است. پس از وی به‌ترتیب سهل تستری و شبلی قرار دارند. چهار چهرۀ برجستۀ دیگر عبارت‌اند از ذوالنون مصری، ابوالحسن نوری، ابوسعید خراز و بایزید بسطامی.

کلیدواژه‌ها

• تأثیرگذارترین صوفیان
• تصوف سده‌های دوم تا چهارم
• کتب تعلیمی تصوف
• مهم‌ترین موضوعات عرفانی

عنوان مقاله [English]

The Most Influential Sufis and the Most Important Mystical Subjects of the Eight to Tenth Centuries

نویسندگان [English]

• Mohammad Mashhadi Noosh Abadi ¹
• Hakime Behjat ²

¹ Associate Professor for Religion and Philosophy, University of Kashan (mmn5135@kashanu.ac).

² M.A. in Religions and Mysticism, Azarbaijan Shahid Madani University.

چکیده [English]

The reflection of the lessons and the influence of the Sufis’ thought of the eight to tenth centuries, which is the period of the formation of Sufism, is one of the important issues that has been addressed statistically and analytically in this article. As a result of an examination of the Sufi textbooks compiled in the tenth to thirteenth centuries, twenty-five prominent Sufis of the eight to tenth centuries, whose speeches had a higher frequency in these books, have been identified. The main teaching of the great Sufis of the eighth century such as Hasan Basri, Sufyan Thuri, Ibrahim Adham, Abdullah Mubarak, Rabi‘a  ‘Adavieh, Ma‘ruf Karkhi and Abu Sulaymān Darāni, are moral virtues, asceticism and austerity within the framework of religious commands, but the subject of the teachings of the ninth century mystics (i.e. Bayazid Bastāmi , Zu al-Nun Misri, Abu Sa‘id Kharrāz, Sahl Tustari, Abulhusayn Nuri, Husayn Mansur Hallāj, Sirri Saqati, Abu Turab Nakhshabi, Yahya Maa‘āz Rāzi, Abu Uthmān Hiri and Ibrahim Khawās) are knowledge, samā ‘, solitude, astonishment and annihilation, which were generally introduced for the first time in this century and has led Sufism from a moral and ascetic behavior to an epistemological school based on practical behavior and innovative customs; As most of the topics of this century are related to monotheism, knowledge and then love and trust. However the fourth-century Sufism with such Sufis as Abu Bakr Wasiti, Abu Ali Rudbāri, Abu Bakr Shibili and Abu Abdullah Khafif is strongly influenced by the teachings of the Sufism of the previous two centuries and seems to have nothing new. In general, the most important topics of the Sufism of the eight to tenth centuries are asceticism and knowledge. The issues of monotheism, love, morality, trust and poverty are next. Among these Sufis, Junaid Baghdadi has been the most influential and is at the forefront of many issues. After him are Sahl Tustari and Shibili, respectively. The other four prominent figures are Zu al-Nun Misri, Abu al-Hassan Nuri, Abu Sa‘id Kharrāz, and Bayazid Bastāmi.

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: The most Influential Sufis
• Sufism of the Eight to Tenth Centuries A.H
• Sufi textbooks
• the Most Important Mystical Subjects