نویسنده

• محمدرضا موحدی

دانشیار دانشگاه قم

چکیده

بسیاری از نظرات عرفانی صدرالمتألهین در کتب تفسیری او، منبعی آشکار ندارد و محققان را به داوری‌های ناصواب کشانده است. مدعای اصلی این مقاله این است که ملاصدرا در بخش عرفانیات تفسیر خود، افزون بر منقولات و عباراتی که از عارفان مشهور می‌آورد، از تفسیری کمتر شناخته‌شده از عارفی ایرانی، وام گرفته است. این تفسیر با نام بحر الحقایق و المعانی یا تأویلات نجمیه شناخته شده و از آنِ نجم‌الدین رازی، صاحب مرصاد العباد است که متأسفانه در هیچ‌یک از کتب و مقالات نگارش‌یافته دربارۀ منابع ملاصدرا، یادی از آن نشده است؛ اما به‌روشنی آشکار است که ملاصدرا تفسیر بحر الحقایق را می‌شناخته و مستقیماً از آن نقل مطلب کرده است. دیگر آنکه بسیاری از مطالبی را که صدرا از بخش‌های اشاریِ تفسیر غرائب القرآن نیشابوری نقل می‌کند، باز از افاضات نجم‌الدین رازی در بحر الحقایق است که احتمالاً نادانسته به نظام‌الدین نیشابوری منسوب می‌شود. دراین تحقیق، نمونه‌هایی چند از این برداشت‌های مستقیم و غیرمستقیم، مطرح و با مأخذ اصلی سنجیده شده است. بخش پایانی مقاله نیز به نمونه‌هایی اختصاص یافته که در پژوهش‌های معاصر دربارۀ اندیشه‌های عرفانی ملاصدرا، تحلیل و نظری عرضه شده، اما در واقع اختصاصی به او نداشته است.

کلیدواژه‌ها

• اشارات عرفانی
• بحر الحقایق
• تفسیر ملاصدرا
• نجم رازی
• نظام نیشابوری