تحلیل معانی باد در مثنوی معنوی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران، نویسنده مسئول

2 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

3 استاد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

مثنوی معنوی به‌عنوان دریایی از معانی عرفانی و اخلاقی، از جمله آثاری است که واژگان آن معانی گوناگون دارد. در این پژوهش که رویکردی توصیفی‌تحلیلی دارد و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته، معانی باد در مثنوی بررسی شده‌ است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که باد در مثنوی، چون بسیاری از واژه‌ها، کارکردهای معنایی مختلف دارد و سخت جلوه‌گری می‌کند. باد در مثنوی 303 بار به کار رفته که بیشترین و کمترین بسامد آن به‌ترتیب در دفترهای ششم (68 بار) و پنجم (24 بار) است. وجود 60 کارکرد معنایی گوناگون باد در مثنوی، نشانگر توجه ویژۀ مولانا به این عنصر طبیعت و استفادۀ فراوان از آن برای طرح و تفهیم مباحث و مفاهیم عرفانی و اخلاقی متعدد است. پاره‌ای از معانی باد در مثنوی، پیش از مولانا نیز رایج بوده؛ و پاره‌ای دیگر حاصل خلاقیت اوست. باد در معنی رایج و معمول خود، باد در معنی فعل دعایی، باد در معنی غرور و خودبینی، باد در معنی نیستی و فنا، باد مطیع حضرت سلیمان(ع)، باد مطیع و تسبیح‌گوی خدا، باد در معنی محرک و خالق، باد در معنی نَفَس و... از پُرتکرارترین کارکردهای معنایی باد در مثنوی است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sematic Analysis of Wind in Masnavi Moulavi

نویسندگان [English]

  • Farshad Eskandari Sharafi 1
  • Hossein Sahragard 2
  • Hasan Heidari 3
  • Jalil Moshayedi 3

1 M.A. of Persian Language and Literature, Persian Language and Literature Department, Faculty of Literature and Human Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran.(efarshad850@gmail.com).

2 Ph.d of Persian Language and Literature, Persian Language and Literature Department, Faculty of Literature and Foreign Languages, Arak University, Arak, Iran.

3 Professor in Persian Language and Literature, Persian Language and Literature Department, Faculty of Literature and Foreign Languages, Arak University, Arak, Iran.

چکیده [English]

Masnavi Moulavi is among the books which words have various meanings. In current study which takes descriptive– analytical perspective and is conducted by using library resources, different meanings of the wind are investigated. The finding of this study indicated that wind, like other words, has different sematic functions and presents itself efficiently. Wind is used in Masnavi for three hundred and three times with the most and fewest frequency in the Six section (sixty eight) and The Fifth section (twenty four) respectively. Presence of sixty different semantic functions of the wind in Masnavi Moulavi is indicative of Moulavi's particular attention to this natural element and its frequent use so as to design and clarify different discussions along with mystical and ethical concepts. Some of meanings of the wind were also common prior to Moulavi, and some are the result of his creativity. Wind with its common sense meaning, wind used as a worshiping verb, wind purporting pride and egoism, wind as showing mortality, wind as obedient to Hazrat Solomon, wind as the obedient of and worshiping Allah, wind as signifying mobility and creator, wind as indicating ego…, etc. are among the most frequent meanings of the wind in Masnavi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key Words: Nature
  • Persian Poem
  • Masnavi Moulavi
  • Moulanā
  • Meanings of Wind
  1. استعلامی، محمد (1387)، متن و شرح مثنوی مولانا، ج2ـ4 و 6، چ9، تهران: سخن.
  2. انوری، حسن (1390الف)، فرهنگ بزرگ سخن، چ7، تهران: سخن.
  3. ــــــــــــ (1390ب)، فرهنگ کنایات سخن، چ2، تهران: سخن.
  4. تقی، پورنامداریان (1384)، در سایۀ آفتاب (شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی)، چ2، تهران: سخن.
  5. حاکمی، اسماعیل (1386)، تحقیق دربارۀ ادبیات غنایی ایران (و انواع شعر غنایی)، چ1، تهران: دانشگاه تهران.
  6. حسینی، مریم (138۴ـ138۵)، «رمزپردازی باد در آثار سنایی»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا، سال پانزدهم، شمارۀ 56 و 57 (ویژه‌نامه ادبیات فارسی)، 35ـ49.
  7. خرازی، پرستو و مغیث، امیرحسین (1397)، «نقش‌آفرینی باد صبا در غزلیات خاقانی»، سیزدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی: شیراز.
  8. زمانی، کریم (1391)، شرح جامع مثنوی معنوی، ج4، چ22، تهران: اطلاعات.
  9. ـــــــــــ (1391)، شرح جامع مثنوی معنوی، ج5، چ20، تهران: اطلاعات.
  10. ـــــــــــ (1392)، شرح جامع مثنوی معنوی، ج1، چ42، تهران: اطلاعات.
  11. ـــــــــــ (1392)، شرح جامع مثنوی معنوی، ج2، چ32، تهران: اطلاعات.
  12. ـــــــــــ (1392)، شرح جامع مثنوی معنوی، ج3، چ24، تهران: اطلاعات.
  13. ــــــــــ (1392)، شرح جامع مثنوی معنوی، ج6، چ21، تهران: اطلاعات.
  14. ـــــــ (1393)، میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، چ12، تهران: نی.
  15. سازگار، مریم (1395)، «نفس خرم باد صبا؛ مقایسۀ باد صبا در شعر سعدی شیرازی و رهی معیری»، کنگرۀ بین‌المللی زبان و ادبیات: مشهد.
  16. سیف، عبدالرضا (1379)، «باد در دیوان حافظ»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال 41 و 42، شمارۀ 153 و 154، 163ـ175.
  17. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1387)، مقدمه بر غزلیات شمس تبریز، مولوی جلال‌الدین محمد بن محمد، چ4، تهران: سخن.
  18. ــــــ (1392)، زبان شعر در نثر صوفیانه (درآمدی به سبک‌شناسیِ نگاهِ عرفانی)، چ4، تهران: سخن.
  19. ـــــ (1393)، صور خیال در شعر فارسی: تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریۀ بلاغت در اسلام و ایران، چ17، تهران: آگه.
  20. شمیسا، سیروس (1375)، فرهنگ تلمیحات (اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی، مذهبی در ادبیات فارسی)، چ5، تهران: فردوس.
  21. ــــــ (1387)، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی (اساطیر، سنن، آداب، اعتقادات، علوم...)، چ1، تهران: میترا.
  22. ــــــــ (1389)، انواع ادبی، چ4، تهران: میترا.
  23. شوالیه، ژان و گیربران، آلَن (1384)، فرهنگ نمادها (اساطیر، رؤیاها، رسوم، ایما و اشاره، اشکال و قوالب، چهر‌ه‌ها، رنگ‌ها، اعداد)، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، چ2، تهران: جیحون.
  24. شهیدی، سید جعفر (1386)، شرح مثنوی، چ5، تهران: علمی و فرهنگی.
  25. عفیفی، رحیم (1391)، فرهنگنامۀ شعری؛ بر اساس آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری، چ3، تهران: سروش.
  26. غلامرضایی، محمد (1377)، سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو، چ1، تهران: جامی.
  27. کوشش، رحیم و نوری، زهرا (1395)، «بسامد واژۀ باد در زیبایی‌شناسی شعر فروغ فرخزاد در ارتباط با مضامین غنایی»، نشریه زیبایی‌شناسی ادبی، سال هفتم، شمارۀ 30، 57ـ78.
  28. کیا، علی‌اصغر و ثقه‌ای، سعید (1390)، «مطالعه نقش‌های باد صبا در شعر حافظ از منظر ارتباطی»، مجله جهانی رسانه- نسخه فارسی، سال ششم، شمارۀ 1، 107ـ125.
  29. گوهرین، صادق (1381)، فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی جلال‌الدین محمد بن محمد بن حسین بلخی، چ1، تهران: زوار.
  30. معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی، چ25، تهران: امیرکبیر.
  31. مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1376)، مثنوی معنوی، تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، چ2، تهران: علمی و فرهنگی.
  32. نصیری جامی، حسن (1385)، «رازمندی باد صبا در شعر حافظ»، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی، سال سوم، شمارۀ 9، 151ـ171.
  33. نظامی، الیاس بن یوسف (1390)، خسرو و شیرین، تصحیح برات زنجانی، چ2، تهران: دانشگاه تهران.
  34. نیکلسون، رینولد الین (1389)، شرح مثنوی مولوی، ترجمه و تعلیق: حسن لاهوتی، ج1، 3، 4 و 6. چ4، تهران: علمی و فرهنگی.
  35. واثق عباسی، عبدالله و همکاران (1394)، «تحلیل جایگاه اسطورۀ باد در شاهنامه»، مجله شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال هفتم، شمارۀ 3 (پیاپی 25)، 153ـ170.
  36. یاحقی، محمدجعفر (1391)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، چ4، تهران: فرهنگ معاصر.
  • تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری: 29 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
  • تاریخ اولین انتشار: 09 بهمن 1401