نویسنده

• غلامرضا حیدری

استادیار و عضو هیئت‌علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران

چکیده

عمادالدین نسیمی، شاعر بزرگ ترکی و فارسی‌سرای حروفی از مریدانِ فضل‌الله نعیمی شروانی (مؤسس فرقۀ حروفیه) در قرن هشتم، مفاهیم اعتقادی و زیربنایی تفکر عرفانی و حروفیه را با عنایت به جایگاه ویژۀ حروف الفبا رونق داد. فرقۀ حروفیه که ریشه در اندیشه‌های صوفیانه و عرفانی فِرق دیگر داشت، در روزگار تیموریه از شهرتِ بسیار زیادی برخوردار بود. ساختار فکری این فرقه که در صدر اسلام با تفسیر و تأویل حروف مقطعه، پایه‌ریزی شده بود، به‌واسطۀ قداست بخشیدن به حروف الفبا به این نام نامیده شد. این مقاله که به روش تحلیلی‌توصیفی و کتابخانه‌ای نگارش یافته، در پاسخ به این سؤال که عمادالدین نسیمی از جنبه‌های بلاغی و ادبی حروف الفبا در اشعار عرفانی و حروفی خود چگونه بهره برده است، به تحلیل اشعار عرفانی حروفی عمادالدین نسیمی در دیوان اشعار او پرداخته است. با بررسی و تحلیل مجموعۀ کامل شواهد شعری، مشخص شد که عمادالدین نسیمی در تبیین اندیشه‌های فرقه‌ای و مذهبی خود، یعنی حروفیه از زبان حروف الفبا، بهرۀ فراوانی برده است و به رمز و اشاره، این اندیشه‌ها را در قالب و چهارچوب حروف به نمایش گذاشته است. اعتقاد به وحدت وجود، قداست حروف، سرمنشأ بودن نقطه و آفرینش الف از آن، مقام خدایی انسان، نامحسوس بودن خدا، تجلی خدا در کلمه و حروف و... از جمله مفاهیم اعتقادی حروفیه است که به‌کمک حروف الفبا، در قالب مضامین، فضاهای شاعرانه، تعابیر، ترکیبات و عبارات نغز و ظریف ادبی، دینی و عرفانی، در اشعار عمادالدین نسیمی بیان شده است. عمادالدین نسیمی از میان ۳۲ حرف الفبای فارسی، فقط به ۲۷ حرف از آن حروف، برای این هدف بهره جسته است. حرف الف، پُرکاربردترین حروف در بیان اندیشه‌های عرفانی حروفی عمادالدین نسیمی است. جنبه‌های عرفانی و دینی حروف ب، ک، ن، م، ل و... از پرکاربردترین حروف الفبا، بعد از حرف الف، در این زمینه به شمار می‌روند.
 

کلیدواژه‌ها

• حروف الفبا
• حروفیه
• شعر
• عمادالدین نسیمی
• عرفان

عنوان مقاله [English]

Rhetorical and Literary Use of Persian Alphabet in the Alphabetic-Mystical Poetry of ‘Imadaddin Nasimi

نویسنده [English]

• Gholam Reza Heidari

Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Abhar Branch (phlitgholamrezaheidary@yahoo.com)

چکیده [English]

‘Imadaddin Nasimi, a great Hurūfi ufi Persian and Turkish Poet, who was one of the disciples of Fazlollah Naeimi Shervani (the founder of Hurūfiyyah Sect) in Eighth Century A.H. , prospered theological and underlying concepts of mystical and Hurūfiyyah thinking considering the special position of alphabets. Hurūfiyyah sect which was originated from Sufi and mystical thoughts of another sect, was very famous in Timurid period. Intellectual structure of this sect founded by the interpretation of disjoined letters in Early Islam, was called Hurūfiyyah Sect due to the holiness of alphabetic letters. This article written by descriptive-analytical and library method deals with the analysis of alphabetic and mystical poetry of Imadaddin Nasimi in his Divan, and it tries to answer the question that how does Imadaddin Nasimi use the rhetorical and literary aspects of alphabet in his mystical and alphabetic poetry. By studying and analyzing the complete collection of poetic evidence, it was revealed that ‘Imadaddin Nasimi has benefited many alphabet for the explanation of his religious and sectarian thoughts which is Hurūfiyyah Sect, and he has displayed these thoughts in the framework of alphabet using some signs and hints. Some theological concepts of Hurūfiyyah sect include believing in the unity of the existence, holiness of the letters, being the source of dot, and creation of "Alef" from it, divine position of human being, invisibility of God, manifestation of God in words and letters that they have been expressed in the poetry of ‘Imadaddin Nasimi in a format of themes, poetic areas, fine and delicate literary, religious, and mystical interpretations, compositions, and expressions. Among thirty-two Persian alphabetic letters, ‘Imadaddin Nasimi has benefited from just twenty-seven letters for this goal. "Alef" is the most useful letter for expressing alphabetic mystical thoughts of ‘Imadaddin Nasimi. After this letter, the religious and mystical aspects of the letters: "B", "Kaf", "Nun", "Mim", and "Lam" are the most useful letters in this context.

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: Persian Alphabets
• Hurūfiyyah
• Poetry
• ‘Imadaddin Nasimi
• Mysticism