مطالعات عرفانی
تالستوی و قصه موسی و شبان
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران، نویسنده مسئول
3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
لف نیکالایویچ تالستوی، نویسندۀ حکیم و عارف روسی، علاوه بر خلق آثاری ارزنده و عالم‌گیر، مجموعه‌هایی گران‌بها از گفتارها و آموزه‌های سرآمدان ادب و حکمت در شرق و غرب عالم از کهن‌ترین روزگار تا روزگار خویش فراهم آورد. قصۀ موسی و شبان مولانا یکی از شاهکارهای ادب عارفانه است که تالستوی بدون اینکه سرایندۀ این منظومه را بشناسد، تحت عنوان حکایتی عربی آن را در گزیده‌های خویش وارد کرد و از آنجا که این قصه را نقد حال خویش یافت، بدان دل بست و علاوه بر مجموعه آثار، در محافل و مراسلاتش آن را مکرر نقل‌کرد و از آن بهره‌ها جست. در این گفتار بر اساس روش کتابخانه‌ای و اسنادی، قصۀ موسی و شبان مولانا در آثار مختلف تالستوی‌ـ آثاری که به فارسی در نیامده و به همین سبب ناشناخته مانده‌اند‌ـ و مراسلات و مجالساتی که آن را ذکر کرده است، شناسایی و معرفی و بررسی شده‌ند؛ همچنین سبب دل‌بستگی او بدین قصه و چگونگی آشنایی‌اش با آن و اینکه از چه رو به‌عنوان قصه‌ای عربی راه به آثار او پیدا کرده است، شرح داده شد و مشخص گشت که تالستوی با این قصه در کتاب نویسنده‌ای حقوق‌دان با نام کانستانتین پترویچ پابدانوتسف مواجه شده است. پابدانوتسف در اثر خویش ضمن ارائۀ ترجمۀ روسی قصۀ موسی و شبان از سرایندۀ این قصه با نام جلال‌الدین، معلم بلندآوازه، یاد می‌کند که حکایتی از او در منظومه‌ای به زبان عربی دیده می‌شود. در اثنای تحقیق دربارۀ مأخذ تالستوی در نقل قصۀ موسی و شبان اطلاعاتی تازه و نو به دست آمد؛ از جملۀ آن‌ها پیدا شدن قصه‌ای است در ادبیات داستانی روسی که هم از جهت ساختاری و هم از جهت محتوایی، بسیار به قصۀ موسی و شبان مولانا نزدیک است. این اطلاعات نیز به‌عنوان دستاوردهای دیگر این پژوهش در اثنای این گفتار ارائه شد.
کلیدواژه‌ها
- جعفری، محمدتقی (۱۳۵۰)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی، تهران: حیدری.
- ذوالفقاری، حسن (۱۳۸۶)، «موسی(ع) و شبان: نگاهی ساختاری به داستان موسی(ع) و شبان مثنوی، عناصر داستانی و مآخذ و نظایر آن»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 17، 35ـ۶۲.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۴)، نردبان شکسته: شرح توصیفی و تحلیلی دفتر اول و دوم مثنوی، چ۲، تهران: سخن.
- زمانی، کریم (۱۳۷۸)، شرح جامع مثنوی معنوی، چ۶، تهران: اطلاعات.
- ساجدی، طهمورث (۱۳۸۶)، «شرح حال و آثار ژوزف فون هامرپورگشتال»، نامه فرهنگستان، شمارۀ 33، 149ـ157.
- سروش، عبدالکریم (۱۳۹۳)، قمارعاشقانه، چ۱۶، تهران: صراط.
- طهماسبی، علی (۱۳۸۶)؛ «حکایت آن چوپان و درد بودن: گذری بر داستان موسی و شبان از مثنوی مولوی»، کتاب ماه ادبیات، شمارۀ 7 (پیاپی 121)، 117ـ۱۲۴.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (۱۳۸۶)، مصیبت‌نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چ۳، تهران: سخن.
- فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (۱۳۸۱)، احادیث و قصص مثنوی (تلفیقی از دو کتاب احادیث مثنوی و مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی)، ترجمۀ کامل و تنظیم مجدد: حسین داوودی، چ۲، تهران: امیرکبیر.
)
دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 34
34بهمن 1400صفحه 207-237
- تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
- تاریخ بازنگری: 29 خرداد 1402
- تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
- تاریخ انتشار: 01 بهمن 1400