شیوه‌های اقناع مخاطب در کشف‌ المحجوب هجویری در آیینۀ نقد رتوریکی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، نویسندۀ مسئول

2 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

چکیده

کشف‌ المحجوب هجویری یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های عرفانی فارسی است که همواره از جنبه‌های مختلف به‌ویژه تعلیم مبانی عرفانی اهمیت داشته و دارد؛ توجه به این اثر تا اندازۀ بسیاری تحت‌تأثیر قدرت نویسنده در اقناع مخاطب است. مقالۀ حاضر با هدف بررسی روش‌های اقناع مخاطب در کشف‌ المحجوب هجویری با تکیه بر نقد رتوریکی و به روش کیفی و با کاربست شیوۀ توصیفی‌تحلیلی نوشته شده و به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌ است که هجویری از کدام شیوه‌ها برای اقناع مخاطب استفاده کرده و کدام‌یک از عناصر موجود در کشف‌ المحجوب بر پذیرش خواننده اثرگذار بوده است؟ نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که هجویری با به‌کارگیری روش‌هایی مانند ارائۀ مطالب اخلاقی و انسانی، استفاده از زبانی آشنا، سبکی دوسویه و تعاملی، استدلال، استشهاد و استناد، استفاده از داستان و حکایت و نیز استفاده از صنایع ادبی مانند تمثیل، تشبیه، کنایه و استعاره، برای اقناع مخاطب خود بهره برده است.
 

کلیدواژه‌ها

  1. احمدی محمد (۱۳۹۶)، «ماهیت نقد رتوریکی و اهمیت آن در مطالعات ادبی»، بلاغت کاربردی و نقد بلاغی، سال دوم، شمارۀ ۳، ۷۳ـ۸۷.
  2. ـــــ (۱۳۹۴)، «تحلیل رتوریکی مناظرۀ هدهد با مرغان»، مجموعه مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، ۴ تا ۶ شهریور، ۳۴۱ـ۳۵۰.
  3. ــــــــــ (۱۳۹۷)، رتوریک؛ از نظریه تا نقد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  4. امیرکاوه، سعید و اسلامی، شعیب (1395)، «روش اقناع مخاطب در نهج‌البلاغه»، نشریه پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شمارۀ 110، 175ـ214.

5. ‌آذرنوش، آذرتاش (۱۳۹۸)، فرهنگ معاصر عربی‌فارسی (ب‍ر اس‍اس ف‍ره‍ن‍گ ع‍رب‍ی‌ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی ه‍ان‍س ور‏‫)، تهران: نشر نی.

  1. بینگر، اتولر (1376)، ارتباطات اقناعی، ترجمۀ علی رستمی، تهران: مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش برنامه‌ای صداوسیما.
  2. حقیقی، رقیه بایرام (1392)، «بررسی تأویل اقوال مشایخ در کشف المحجوب هجویری»، ادب فارسی، شمارۀ 12، 193ـ210.
  3. داد، سیما (۱۳۸۷)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ۴، تهران: مروارید.
  4. دیکسون، پیتر (۱۳۸۹)، خطابه، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
  5. زرین‌کوب، عبدالحسین (1389)، نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
  6. ساروخانی، باقر (1383)، اندیشه‌های بنیادین علم ارتباطات، تهران: خجسته.
  7. شاکر، مینا (1397)، «اقناع مخاطب در حدیقۀ سنایی با احتجاج به آیات و احادیث»، تاریخ و ادبیات، شمارۀ 82، 83ـ112.
  8. شمیسا، سیروس (۱۳۸۷)، انواع ادبی، ویرایش چهارم، تهران: میترا.
  9. صالحی، مهدی (۱۳۹۰)، «از قیاسش خند آمد خلق را»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ ۴ (پیاپی ۹۸)، ۴۰ـ۴۳.
  10. صیادی‌نژاد، روح‌الله، امیری، شهرام و ذکایی، عبدالحسین، (۱۳۹۷)، «شگردهای زبانی (دستوری و آوایی) متنبی در اقناع از منظر پراگماتیسم»، مجله زبان و ادبیات عربی (دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد)، دورۀ ۱۰، شمارۀ ۱۸، ۱۱۹ـ۱۴۷.
  11. علوی، سیدحمیدرضا و همکاران (1397)، «بررسی شیوه‌های ارتباطی اقناعی (استنباط از متون اسلامی و متون ادبیات پایداری)»، مطالعات فرهنگ- ارتباطات، دورۀ نوزدهم، شمارۀ 42، 145ـ164.
  12. عمر، احمد مختار عبدالحمید (۱۴۲۹ق/ ۲۰۰۸م)، معجم اللغة العربیة المعاصرة، قاهره: عالم‌ الکتب.
  13. فتح‌اللهی، ابراهیم و کاملی، ابراهیم (1394)، «فرایند اقناع در قرآن کریم»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 25، 75ـ99.
  14. فرهنگ آکسفورد (1393)، ترجمۀ ابوالقاسم طلوع، تهران: جنگل.
  15. قهرمانی، علی و حسینی، صدیقه (1396)، «مرثیۀ ابوالبقاء الرندی در آیینۀ نقد رتوریک»، پژوهشنامه نقد ادب عربی، شمارۀ 14، 123ـ151.
  16. کرم‌پور، زهرا و همکاران (1394)، «اقناع مخاطب در نهج ‌البلاغه»، پژوهشنامه نهج ‌البلاغه، شمارۀ 9، 27ـ54.
  17. متولی، کاظم (1384)، افکار عمومی و شیوه‌های اقناع، تهران: بهجت.
  18. مرادی، حجت‌الله (1384)، اقناع‌سازی و ارتباطات اجتماعی، چ۲، تهران: ساقی.
  19. مکاریک، ایرنا ریما (۱۳۸۵)، دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
  20. مؤذنی، علی‌محمد و احمدی، محمد (1393)، «درآمدی بر جایگاه فرایند اقناع در فن خطابه و مطالعات ادبی»، پژوهش‌های ادبی و بلاغی، شمارۀ 9، 93ـ112.
  21. نحوی، اکبر و دهقانی، ناهید (1389)، «بررسی ساختار متن در کشف المحجوب هجویری»، بوستان ادب، سال دوم، شمارۀ 6، 147ـ171.
  22. نیکلسون، رینولد (1384)، «کشف المحجوب و هجویری»، ترجمۀ محمود عابدی، مطالعات عرفانی، شمارۀ 2، 17ـ36.
  23. وثاقتی جلال، محسن (1394)، «شگردهای هجویری برای باورپذیری حکایت‌های شگفت‌انگیز کشف‌ المحجوب»، عرفانیات در ادب فارسی، شمارۀ 25، 121ـ141.
  24. هجویری، علی بن عثمان (1393)، کشف المحجوب، به‌کوشش محمود عابدی، تهران: سخن.
  • تاریخ دریافت: 09 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری: 29 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 09 بهمن 1401
  • تاریخ انتشار: 01 بهمن 1400